Lijsttrekkersverkiezingen

De laatste jaren is het bij sommige politieke partijen gebruikelijk geworden om de leden meer inspraak te geven bij het aanwijzen van de lijsttrekker¹. Daarmee wordt de keuze democratisch sterker gelegitimeerd en krijgen leden zeggenschap.

Als er twee of meer kandidaten zijn, kan het partijbestuur overgaan tot het organiseren van een lijsttrekkersverkiezing. Tegenwoordig houden partijen ook nog wel eens stemmingen over de lijsttrekker zonder dat er een tegenkandidaat is. Dat was in 2023 bijvoorbeeld het geval bij D66 (Rob Jetten²) en de combinatie GroenLinks/PvdA (Frans Timmermans³)

Het doel van een lijsttrekkersverkiezing is om de verschillende kandidaten een eerlijke kans te geven. In onderlinge debatten kunnen zij zich profileren. Partijen hopen dat de debatten voor publiciteit zorgen, waardoor er ook meer aandacht komt voor de uiteindelijke lijsttrekker. Dit kan dan weer gunstig zijn bij de verkiezingen.

De strijd bij de PvdA in 2012 was levendig, met diverse kandidaten. Bijeenkomsten trokken veel belangstelling, net als de strijd zelf. Dat was gunstig voor de partij en ook voor winnaar Diederik Samsom. Ook de strijd in het CDA verliep dat jaar goed, al was er daarvan geen positief electoraal effect.

De verkiezingen kunnen het ledenaantal van de partij een impuls geven. Leden hebben immers inspraak op de verkiezingen en zo zouden meer mensen over de streep worden getrokken om lid te worden. Vooral voor jonge partijen kan een lijsttrekkersverkiezing helpen om meer media-aandacht te genereren. De lijsttrekkersverkiezing van GroenLinks in 1993, waarbij voor het eerst verschillende lijsttrekkersduo’s zich kandidaat konden stellen, was daar een voorbeeld van.

Toch zijn er ook nadelen te bedenken bij een lijsttrekkersverkiezing. In debatten komen partijgenoten tegenover elkaar te staan. Dit kan soms leiden tot verstoorde verhoudingen of reputatieschade. Bij de verkiezing om het lijsttrekkerschap van de VVD in 2006 tussen Mark Rutte en Rita Verdonk werd de partij als het ware in tweeën gesplitst.

Rutte won de verkiezing met een kleine meerderheid en ging de Kamerverkiezingen in als lijsttrekker. Bij deze verkiezingen kreeg Rita Verdonk, de nummer twee op de lijst, meer voorkeursstemmen. Er ontstonden zo twee kampen, die pas verdwenen nadat Verdonk uit de fractie was gezet.

Ook bij het CDA heeft een lijsttrekkersverkiezing voor splitsing gezorgd. In 2020 won Hugo de Jonge bij het CDA nipt de lijsttrekkersverkiezing van Pieter Omtzigt. Omdat De Jonge het lijsttrekkerschap hierna niet kon combineren met het ministerschap stelde hij later dat jaar zijn lijsttrekkerschap ter beschikking. Daarop kreeg niet Omtzigt maar Wopke Hoekstra de voorkeur van de partijtop, hoewel hij eerder had verklaard niet beschikbaar te zijn voor het lijsttrekkerschap. Deze interne strijd heeft het beeld van de partij negatief beïnvloed in de aanloop naar de verkiezing, en leidde er ten dele toe dat Omtzigt de partij op 12 juni 2021 verliet.

Ook de stijging van het ledenaantal kan nadelige gevolgen hebben voor een partij. De PvdA introduceerde in 2016, toen Samsom en Asscher om het lijsttrekkerschap streden, het zogeheten flitslidmaatschap. Hierbij kunnen leden voor slechts een maand lid zijn van de partij en hoeven zij maar een kleine financiële bijdrage te leveren. Dit lidmaatschap heeft dan enkel en alleen als doel om te stemmen over de nieuwe lijsttrekker.

Dit kan als nadeel hebben dat de loyalere leden zich geschoffeerd voelen. Sympathisanten van buiten de partij krijgen nu ineens inspraak in de lijsttrekkersverkiezing en doen daarmee afbreuk aan de inspraak van de traditionele leden. Partijlidmaatschap verliest hiermee in zekere zin zijn exclusiviteit. Ook kan de lijsttrekkersverkiezing op deze manier gemakkelijk ‘gekaapt’ worden. Met behulp van social media zouden buitenstaanders een campagne kunnen starten om zo de verkiezing te kapen voor eigen gewin.

2020

In 2020 vond er een lijsttrekkersverkiezing binnen D66 plaats. Sigrid Kaag⁴ stelde zich kandidaat. Fractievoorzitter Rob Jetten² gaf aan geen kandidaat te zijn, om zo ruimte te maken voor Kaag. Op 4 augustus 2020 stelde ook Ton Visser, een relatief onbekend lid van D66, zich kandidaat. Kaag won de lijsttrekkersverkiezing op 4 september met 95,7 procent van de stemmen, tegenover 3,1 procent stemmen voor Visser.

Hetzelfde jaar besloot ook het partijbestuur van het CDA om lijsttrekkersverkiezingen te organiseren om zo een geschikte lijsttrekker voor de verkiezingen van 2021 te krijgen. In juni stelden vier kandidaten zich beschikbaar voor deze positie: bewindspersonen Hugo de Jonge⁵ en Mona Keijzer⁶ en Kamerleden Pieter Omtzigt⁷ en Martijn van Helvert⁸. Van Helvert trok zich op 30 juni terug, waardoor er nog drie kandidaten overbleven. In de eerste ronde viel Mona Keijzer af. Hugo de Jonge en Pieter Omtzigt namen het in de tweede ronde tegen elkaar op. De Jonge won de verkiezing met 50,7 procent van de stemmen, tegenover 49,3 procent voor Omtzigt.

Door technische problemen bij het stemmen werd de uitslag van de verkiezing door de voorstanders van Omtzigt nog betwist. Ook werd uiteindelijk Wopke Hoekstra lijsttrekker bij de verkiezingen nadat Hugo de Jonge deze functie had neergelegd vanwege zijn ministerspost, tot ongenoegen van Omtzigt-stemmers. Deels naar aanleiding van de verkiezing verliet Omtzigt de partij op 12 juni.

Partij 50PLUS⁹ besloot, na het opstappen van Henk Krol¹⁰ in mei 2020, ook tot het kiezen van een nieuwe lijsttrekker. Het partijbestuur droeg Liane den Haan¹¹ voor als nieuwe kandidaat. Den Haan was tot voor kort geen lid van 50PLUS, en is werkzaam als directeur van ouderenbond ANBO. Kamerlid Corrie van Brenk¹², die het fractievoorzitterschap van Henk Krol overnam, stelde zich ook kandidaat, net als Kamerlid Léonie Sazias¹³. Sazias trok zich vlak voor de stemming terug. In oktober 2020 werd Den Haan verkozen tot lijsttrekker met 52 procent van de stemmen door de leden van 50PLUS.

2016

In 2016 vond er een tweestrijd plaats om het lijsttrekkerschap. Toenmalig fractievoorzitter Diederik Samsom¹⁴ werd uitgedaagd door Lodewijk Asscher¹⁵. Samsom werd door Asscher ook gebrekkig leiderschap verweten. In een harde campagne trok Asscher aan het langste eind en kreeg hij 54 procent van de stemmen. Samsom maakte vervolgens bekend op te stappen. De PvdA leed een historische verkiezingsnederlaag bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2017.

2012

In aanloop naar de verkiezingen van september 2012 hield GroenLinks een lijsttrekkersverkiezing. Jolande Sap¹⁶, toenmalig fractievoorzitter in de Tweede Kamer, nam het op tegen Tofik Dibi¹⁷, lid van diezelfde fractie. De kandidaatsstelling van Dibi was opmerkelijk, aangezien hij door het partijbestuur als niet geschikt werd verklaard en in de statuten van de partij stond dat een lijsttrekkersverkiezing alleen kon worden gehouden als er zich twee geschikte kandidaten hadden gemeld. Het partijbestuur organiseerde toch zo’n verkiezing en week dus van de statuten af. Dibi vond dat hij werd tegengewerkt door het partijbestuur en diende bezwaar in.

Uiteindelijk werd Jolande Sap in juni met 84 procent van de stemmen gekozen als lijsttrekker voor de verkiezingen van 2012. Na verlies bij de verkiezingen stapte Sap op als lijsttrekker.

Ook het CDA besloot in aanloop naar de verkiezingen van 2012 een lijsttrekkersverkiezing te houden. Zes van de twaalf aanmeldingen werden uiteindelijk door het partijbestuur gekozen. Sybrand Buma¹⁸ won uiteindelijk met 51,4 procent van de stemmen, tegenover de 26,4 procent van tegenkandidaat Mona Keijzer⁶.

In 2012 organiseerde de PvdA voor de tweede keer lijsttrekkersverkiezingen, ditmaal na het aftreden van fractievoorzitter Job Cohen¹⁹. Vijf fractieleden stelden zich kandidaat. Uiteindelijk won Diederik Samsom¹⁴, nadat hij zijn grootste concurrent Ronald Plasterk²⁰ had afgetroefd.

2006

In mei 2006 hield de VVD een lijsttrekkersverkiezing. Jozias van Aartsen²¹, fractievoorzitter en politiek 'aanvoerder' was na een teleurstellende uitslag bij de gemeenteraadsverkiezingen 2006 afgetreden. Drie kandidaten meldden zich voor de positie van lijsttrekker. Rita Verdonk²², Mark Rutte²³ en Jelleke Veenendaal²⁴. Die laatste meldde zich vooral aan als tegenkandidaat, omdat de verkiezingen geen zin hadden gehad als er maar één kandidaat beschikbaar was.

Verdonk kwam als laatste met haar kandidatuur. Mark Rutte won met 51 procent van de stemmen tegenover Verdonk met 46 procent. Bij de verkiezingen in 2006 bleek dat Verdonk als tweede op de lijst van de VVD meer voorkeursstemmen dan Rutte had behaald. Op basis hiervan wilde zij het partijleiderschap opeisen. Rutte ging hier niet mee akkoord en na een conflict verliet Verdonk in 2007 de VVD.

In juni 2006 hield D66 een lijsttrekkersverkiezing in aanloop naar de verkiezingen van dat jaar. Hoewel er acht personen waren die zich voor de positie kandidaat hadden gesteld, ging de strijd vooral tussen de twee belangrijkste kandidaten: Alexander Pechtold²⁵ en Lousewies van der Laan²⁶. Na vijf stemrondes bleek dat Pechtold aan het langste eind trok en lijsttrekker werd met 52,6 procent van de stemmen. Pechtold bleef politiek leider van de partij tot 2018.

2002

In 2002 organiseerde het partijbestuur van de PvdA een lijsttrekkersverkiezing in aanloop naar de verkiezingen van 2003. Vier kandidaten hadden zich kandidaat gesteld, maar in de media ging de aandacht vooral uit naar Wouter Bos²⁷ en Jeltje van Nieuwenhoven²⁸. Bos won uiteindelijk met 60 procent van de stemmen en bleef tot 2010 politiek leider van de PvdA.

1993

GroenLinks (opgericht in 1990) hield in september en oktober 1993 een lijsttrekkersverkiezing. Na het vertrek in 1993 van Ria Beckers²⁹, leider van de PPR³⁰, stond het leiderschap van GroenLinks open. Als eerste partij organiseerde GroenLinks een verkiezingen. Ook een duolijsttrekkerschap was mogelijk.

Paul Rosenmöller³¹ en Leoni Sipkes³² waren het eerste duo dat zich aanmeldde. Het tweede duo werd gevormd door Ina Brouwer³³ en Mohamed Rabbae³⁴. Ook meldden zich nog vijf individuele leden aan.

De stemming verliep in twee rondes waarin de duo’s het tegen elkaar opnamen. Brouwer en Rabbae wonnen uiteindelijk. Tijdens de verkiezingen van 1994 verloor GroenLinks een zetel en trad Brouwer af. Rabbae nam plaats in de fractie en Paul Rosenmöller werd uiteindelijk fractievoorzitter.

Bij veel andere partijen staat het vaak al vast wie de lijsttrekker wordt, en is de bevestiging door de leden een formaliteit. Deze benoeming hoeft dan ook niet in aanloop naar de verkiezingen te zijn, maar kan op een tussentijds moment gebeuren. Als er binnen de partij geen tegenkandidaat is en er tevredenheid bestaat over het functioneren van de fractievoorzitter, vindt geen verkiezing plaats.

ChristenUnie

Dit was bijvoorbeeld het geval bij de benoeming van Gert-Jan Segers³⁵ als fractievoorzitter van de ChristenUnie in 2015. Hij werd, na het vertrek van Arie Slob³⁶, tot nieuwe fractievoorzitter benoemd, en werd bij de verkiezingen van 2017 ook de lijsttrekker. In 2021 was hij dit opnieuw. In 2023 werd Mirjam Bikker³⁷ lijsttrekker van de ChristenUnie, zonder dat daar lijsttrekkersverkiezingen mee gemoeid waren.

SP

Bij de SP werd lijsttrekker Emile Roemer³⁸ eind 2017 opgevolgd door Lilian Marijnissen³⁹. Eerder waren er steeds tussentijdse wisselingen: Jan Marijnissen⁴⁰-Agnes Kant⁴¹ en Kant-Roemer.

PvdD

Bij de Partij voor de Dieren stapte politiek leider Marianne Thieme⁴² in 2019 op. Om de positie van lijsttrekker op te vullen, schoof het partijbestuur Esther Ouwehand⁴³ naar voren.

SGP

SGP- leider Bas van der Vlies⁴⁴ kondigde in 2009 aan om bij de eerstvolgende verkiezingen op te stappen. Het partijbestuur van de SGP droeg het lijsttrekkerschap voor de verkiezingen van 2010 over aan Kees van der Staaij⁴⁵. Tijdens het partijcongres in 2010 werd zijn lijsttrekkerschap bevestigd. Van der Staaij was lijsttrekker bij de verkiezingen van 2012, 2017 en is dat ook in 2021.

GroenLinks

Hoewel GroenLinks meermaals lijsttrekkersverkiezingen heeft georganiseerd, is dat in het laatste decennium niet meer gedaan door die partij. Nadat politiek leider Jolande Sap in 2012 was opgestapt, werd Bram van Ojik⁴⁶ door de TK-fractie gekozen tot fractievoorzitter. GroenLinks besloot pas bij de daaropvolgende verkiezingen een politiek leider aan te stellen. Van Ojik was geen kandidaat en in 2015 werd Jesse Klaver⁴⁷ zijn opvolger. Voorafgaand aan de verkiezingen van 2017 en 2021 vonden binnen de partij geen lijsttrekkersverkiezingen plaats.

De manier waarop partijleden stemmen tijdens zo’n verkiezing verschilt per partij. Bij sommige partijen heeft elk lid één stem, bij andere partijen wordt gebruikgemaakt van een getrapt systeem. Bij sommige partijen is het gebruikelijk dat de kandidaat voor het lijsttrekkerschap wordt voorgedragen door het partijbestuur. Dan is er niet of nauwelijks meer sprake van concurrentie tussen kandidaten.

• 1. 

  Een lijsttrekker is de nummer één op de kandidatenlijst van een politieke partij voor de verkiezingen. In de aanloop naar Tweede Kamerverkiezingen berust het politiek leiderschap bij de lijsttrekker van een partij.
   
• 2. 

  Rob Jetten (1987) is sinds 23 november 2023 voorzitter van de D66-fractie in de Tweede Kamer. Hij is sinds 6 december 2023 Tweede Kamerlid. Daarvoor was hij dat van 23 maart 2017 tot 10 januari 2022. Van 9 oktober 2018 tot 8 maart 2021 en van 25 mei tot 28 september 2021 was hij eveneens voorzitter van D66 in de Tweede Kamer. Van 10 januari 2022 tot 2 juli 2024 was de heer Jetten minister voor Klimaat en Energie in het kabinet-Rutte IV en van 12 januari tot 2 juli 2024 tevens vicepremier. Eerder was de heer Jetten gemeenteraadslid (fractievoorzitter) in Nijmegen en voorzitter van de Jonge Democraten. Hij werkte bij ProRail als regiomanager bouwmanagement in Noord-Oost Nederland. Bij de verkiezingen van 2017 en 2023 was hij lijsttrekker.
   
• 3. 

  Frans Timmermans is Minister of Foreign Affairs since November 5th 2012. Between 2007 and 2010 Timmermans was junior minister of Foreign Affairs, charged with European Cooperation. In 1998 Timmermans became member of the House of Representatives, serving terms until 2007 and again in between 2010 and 2012. Prior to his political career Frans Timmermans served with dr. M. van der Stoel, High Commissioner of national minorities at OSCE and was member of the cabinet of Commissioner Van den Broek at the EC. He also worked at various posts at the Ministry of Foreign Affairs.
   
• 4. 

  Sigrid Kaag (1961) was van 10 januari 2022 tot 8 januari 2024 minister van Financiën en viceminister-president in het kabinet-Rutte IV. Zij was eerder tot 29 mei 2021 minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelings­samenwerking en van 25 mei 2021 tot 17 september 2021 minister van Buitenlandse Zaken. Van 31 maart 2021 tot 10 januari 2022 was zij Tweede Kamerlid en in 2020-2023 was zij politiek leider van D66. Mevrouw Kaag was voor haar ministerschap diplomate bij de VN. Sinds januari 2015 was zij VN-coördinator in Libanon en daarvoor onder meer betrokken bij de VN-missie ter vernietiging van chemische wapens in Syrië. Eerder werkte zij onder andere bij de VN-organisatie voor Palestijnse vluchtelingen en bij UNICEF. Mevrouw Kaag begon haar loopbaan bij Shell en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Sinds 2024 is zij namens de VN humanitair- en wederopbouwcoördinator voor Gaza.
   
• 5. 

  Hugo de Jonge (1977) was van 5 september 2023 tot 2 juli 2024 minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het kabinet-Rutte IV. Daarvoor was hij tussen 10 januari 2022 en 5 september 2023 minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening in dat kabinet. Daarvoor was hij viceminister-president en minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in het kabinet-Rutte III. In dat kabinet nam hij op 19 maart 2020 de taken over van de afgetreden minister Bruins en werd hij met name verantwoordelijk voor de (medische) aanpak van de coronacrisis. De heer De Jonge was in 2010-2017 voor het CDA wethouder van onderwijs, jeugd en (sinds 2014) zorg in Rotterdam. Eerder was hij politiek assistent van de onderwijsbewindslieden Maria van der Hoeven en Marja van Bijsterveldt. Hij begon zijn loopbaan als onderwijzer en was later ook ambtenaar op OCW. Sinds 15 september 2024 is hij waarnemend commissaris van de Koning in Zeeland.
   
• 6. 

  Mona Keijzer (1968) is sinds 2 juli 2024 minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en vicepremier in het kabinet-Schoof. Zij was van 6 december 2023 tot 2 juli 2024 Tweede Kamerlid voor BBB. Van 26 oktober 2017 tot en met 25 september 2021 was zij staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat in het kabinet-Rutte III. Mevrouw Keijzer was in de periode 2012-2017 en van 31 maart tot 27 september 2021 Tweede Kamerlid voor het CDA en toen woordvoerder zorg en asiel-, migratie- en integratiebeleid. Tevens was zij vicefractievoorzitter. Zij was tweemaal kandidaat-lijsttrekker van het CDA. Voor zij Kamerlid werd, was mevrouw Keijzer advocaat en mediator en in 2007-2012 wethouder van Purmerend. In de Kamer hield zij namens BBB zich bezig met sociale zaken, asiel, migratie en integratie, binnenlandse zaken, digitale zaken en media.
   
• 7. 

  Pieter Omtzigt (1974) was met korte onderbreking vanaf 3 juni 2003 tot en met 13 mei 2025 lid van de Tweede Kamer. Vanaf 2023 was hij partijleider van het door hem opgerichte Nieuw Sociaal Contract, waarmee hij twintig zetels haalde. Voordien was hij lid van de CDA-fractie, die hij verliet na langdurig aanhoudende frictie. Stond bekend als 'dossiervreter', vooral in de toeslagenaffaire. Zette zich als econometrist verder veel in voor onderwerpen als pensioenen en belastingen. Was daarnaast actief in de Raad van Europa, namens welke hij een schandaal in Malta blootlegde. Trad in 2025 terug, nadat het na meerdere pauzes niet gelukt was te herstellen van een burn-out.
   
• 8. 

  Martijn van Helvert (1978) was van 12 november 2014 tot 31 maart 2021 Tweede Kamerlid voor het CDA. Hij was fractievoorzitter van het CDA in Provinciale Staten van Limburg en onder meer persoonlijk medewerker van een gedeputeerde, gemeenteraadslid en campagneleider van het CDA in Limburg. Hij werkte als beleidsmedewerker bij de gemeente Heerlen en was zelfstandig adviseur. De heer Van Helvert was buitenland- en defensie-woordvoerder van de CDA-fractie. In 2021-2022 was hij wethouder van Roerdalen.
   
• 9. 

  50PLUS is een politieke partij die zich met name richt op de belangen van 50-plussers. De partij vindt dat deze groep onvoldoende is vertegenwoordigd in de Nederlandse politiek. De partij is opgericht in 2011 en kwam in 2012 voor het eerst in de Tweede Kamer. Op dit moment is senator Martin van Rooijen politiek leider van de partij.
   
• 10. 

  Voorman van 50PLUS, die een niet onopgemerkte loopbaan als Tweede Kamerlid had. Was enige jaren voorlichter van de VVD-Tweede Kamerfractie en later oprichter en hoofdredacteur van 'De Gay Krant' en een bekend voorvechter van homorechten. Zo zette hij zich in voor opstelling van het huwelijk. Vanaf 2011 boegbeeld van 50PLUS en een jaar lid van Provinciale Staten van Noord-Brabant. Werd in september 2012 Tweede Kamerlid en fractievoorzitter van 50PLUS en bleef dat, met een onderbreking in 2013-2014, tot mei 2020. Was in 2014 ook raadslid in Eindhoven. Populair bij zijn eigen achterban, maar ook betrokken bij conflicten in zijn fractie en partij. In mei 2020 kwam het zelfs tot een breuk, waarna hij korte tijd als Kamerlid optrok met Femke Merel van Kooten. Eindigde echter als eenling en behaalde in 2021 met zijn Lijst Henk Krol geen zetel. Was bij de Tweede Kamerverkiezingen 2023 kandidaat voor BVNL (Belang van Nederland).
   
• 11. 

  In 2021 de verrassende lijsttrekker van 50PLUS, die echter twee maanden na haar verkiezing met die partij brak en als eenpersoonsfractie verder ging. Zij werkte eerder als manager en adviseur op het gebied van personeelswerving, was directeur van COC Nederland en directeur-bestuurder van ouderenorganisatie ANBO. Voorts zat zij in de Sociaal-Economische Raad en was zij gemeenteraadslid voor Progressief Woerden. Als Kamerlid pleitbezorger van de belangen van ouderen en van mensen met een beperking. Vond het politieke bedrijf te populistisch. Vanaf 1 november 2023 bekleedde zij een bestuursfunctie in een instelling voor kwetsbare ouderen.
   
• 12. 

  Vakbondsvrouw, die Tweede Kamerlid voor 50PLUS was. Werkte onder meer als personeelsassistent en secretaresse, maar ging later bij de Abva/Kabo werken, onder meer als cao-onderhandelaar en regiobestuurder, en werd daarvan in 2012 voorzitter. Was ook vijf jaar gemeenteraadslid voor de PvdA in De Bilt. Kreeg landelijke bekendheid als belangenbehartigster van het zorgpersoneel. Als Kamerlid voor 50PLUS kruiste zij vaak de degens met minister Koolmees, onder meer over de pensioenen. Daarnaast hield zij zich bezig met infrastructuur en waterstaat en buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking. Was vaardig in het debat. Volgde in 2015 Henk Krol op als fractieleider, maar werd niet de nieuwe lijsttrekker en verliet in 2021 de politiek.
   
• 13. 

  Opvallende volksvertegenwoordiger van 50PLUS, die eerder bekendheid had gekregen als presentatrice van onder meer Veronica, AVRO, TROS, RTL 4 en OmroepMAX. Werd daarna eigenares van een kunstatelier in Hilversum. In die gemeente zat zij enige jaren voor een lokale partij in de gemeenteraad. Werd in maart 2017 Tweede Kamerlid, maar moest dat lidmaatschap noodgedwongen door ziekte acht maanden onderbreken. Hield zich in de Kamer bezig met volksgezondheid, welzijn en sport, economische zaken en buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking. Zette zich onder meer in voor betere preventieve gezondheidzorg.
   
• 14. 

  Uit de milieubeweging afkomstige politiek leider van de PvdA in de periode 2012-2017. Was campagneleider bij Greenpeace en directeur van een 'groen' energiebedrijf en stapte in 2003 over naar de politiek. Met Dijsselbloem en Depla één van de drie 'rode' ingenieurs in de fractie. Als Kamerlid woordvoerder duurzaamheid en later asielbeleid. Nadat hij begin 2012 via een interne verkiezing Job Cohen was opgevolgd, leidde hij zijn partij naar nieuwe regeringsdeelname in het kabinet-Rutte II. Werkte goed samen met premier Rutte en droeg sterk bij aan veel beleidsresultaten van dat kabinet, maar kon neergang van zijn partij niet keren. Nadat hij eind 2016 de strijd om het lijsttrekkerschap van Lodewijk Asscher had verloren, verliet hij de Nederlandse politiek. Stond bekend als slim, inventief, dossiertijger en vasthoudend debater. In 2019-2024 was hij kabinetschef van de Nederlandse eurocommissaris en nu voorzitter van de Raad van Commissarissen van de Gasunie.
   
• 15. 

  Lodewijk Asscher (1974) was van 23 maart 2017 tot 31 maart 2021 lid van de Tweede Kamer voor de PvdA. Tot 14 januari 2021 was hij tevens fractievoorzitter, totdat hij die functie neerlegde vanwege zijn vertrek als beoogd lijsttrekker. Van 5 november 2012 tot 26 oktober 2017 was de heer Asscher vicepremier en minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in het kabinet-Rutte II. Hij was in 2006-2012 wethouder van Amsterdam (sinds 2010 was hij belast met financiën, onderwijs en jeugdbeleid). Eerder deed hij onderzoek naar communicatiegrondrechten. In 2010 was hij enige maanden waarnemend burgemeester van Amsterdam. Sinds maart 2022 is hij consultant bij organisatiebureau Van der Bunt.
   
• 16. 

  Politica van GroenLinks die als Tweede Kamerlid snel gezag verwierf als woordvoerster op het gebied van zorg en financiën. Nadat zij in december 2010 Femke Halsema had opgevolgd als fractievoorzitter en politiek leider raakte zij echter snel omstreden, onder meer door de keuze de politiemissie in Kunduz te steunen. In 2011 was er verder een ongelukkig optreden tijdens de algemene beschouwingen en in 2012 ontstond een onplezierige strijd om het lijsttrekkerschap met Tofik Dibi. Zag het Lenteakkoord van 2012 als haar politieke hoogtepunt. Verliet kort na de verkiezingsnederlaag van haar partij de Haagse politiek. Werkte voor haar politieke loopbaan voor de Emancipatieraad en bij het ministerie van Sociale Zaken en was directeur van expertisecentrum LEEFtijd. Is nu onder meer actief op het gebied van duurzaamheid en commissaris van KPN.
   
• 17. 

  Jonge, spraakmakende GroenLinks-politicus die vanuit de collegebanken in de Tweede Kamerbankjes terechtkwam. Was behalve student cultuur en media in Amsterdam actief in buurtverenigingen en als organisator van demonstraties. In de Kamer woordvoerder onderwijs, justitie, jeugd en integratie en pleitbezorger van het kinderpardon. Tevens was hij fractiesecretaris en lid van de onderzoekscommissie onderwijsvernieuwingen. Ging in 2012, na ruim vijf Kamerlid te zijn geweest, zonder succes de strijd aan om het lijsttrekkerschap van zijn partij en keerde daarna niet terug in het parlement.
   
• 18. 

  Sybrand van Haersma Buma (1965) is sinds 26 augustus 2019 burgemeester van Leeuwarden. Hij was van 12 oktober 2010 tot 21 mei 2019 fractievoorzitter van het CDA in de Tweede Kamer en van 23 mei 2002 tot 29 mei 2019 Tweede Kamerlid. Bij de verkiezingen in van 2012 en 2017 was hij lijsttrekker van het CDA. De heer Buma was beleidsmedewerker justitie en plaatsvervangend ambtelijk secretaris van de CDA-Tweede Kamerfractie. In de Tweede Kamer hield hij zich tot hij fractievoorzitter werd vooral bezig met justitie (veiligheidsbeleid). Hij was fractiesecretaris en had zitting in het Presidium van de Kamer.
   
• 19. 

  Beminnelijke bestuurder die als 'verbinder' populair werd als burgemeester van Amsterdam, maar die als politiek leider van de PvdA minder goed uit de verf kwam. Was hoogleraar in Maastricht en stapte vanuit de wetenschap over naar het kabinet-Lubbers III waarin hij staatssecretaris voor het hoger onderwijs werd. Was daarna lid en fractievoorzitter in de Eerste Kamer. In het tweede kabinet-Kok als staatssecretaris belast met asielbeleid. Wist toen een strengere Vreemdelingenwet door het parlement te loodsen. Was bij de verkiezingen van 2003 PvdA-kandidaat voor het premierschap. Toen hij begin 2010 Wouter Bos opvolgde als PvdA-leider leidde dat tot enthousiasme in eigen kring, maar zijn kwaliteiten lagen meer op bestuurlijk terrein dan in de (harde) Haagse politiek. In 2012 trok hijzelf de conclusie dat hij de hoge verwachtingen niet had waargemaakt. Hij was daarna onder meer voorzitter van Cedris, landelijke vereniging voor sociale werkgelegenheid en reïntegratie.
   
• 20. 

  Gerenommeerd wetenschapper en libertair politiek commentator, die in 2007 als PvdA'er de overstap maakte naar de landspolitiek. Hij werd toen, in het kabinet-Balkenende IV, minister van OCW. Enigszins flamboyante bewindsman, die een koerswijziging in het onderwijs nastreefde, maar die allereerst onvrede onder leerkrachten en afnemend onderwijspeil moest aanpakken. Als Tweede Kamerlid financieel woordvoerder. Dong in 2012 mee naar het partijleiderschap en werd in Rutte II minister van BZK. Kreeg onvoldoende steun voor de vorming van landsdelen, maar bracht wel een nieuwe wet op de inlichtingen- en veiligheidsdienst tot stand. Voor hij minister werd, was hij directeur van de onderzoekschool van het Nederlands Kanker Instituut en hoogleraar ontwikkelingsgenetica. Sinds 2017 is hij actief in de farmacie en in 2018 werd hij hoogleraar Novel Strategies to Access to Therapeutics aan de UvA. Was columnist van de De Telegraaf.
   
• 21. 

  VVD-politicus, maar zoon van een Haagse ARP-bestuurder en minister. Begon zijn loopbaan bij de VVD-Tweede Kamerfractie, onder meer als ambtelijk secretaris, en was daarna directeur van de Telders-stichting en medewerker van minister Wiegel. Na secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken te zijn geweest, werd hij minister van Landbouw in het kabinet-Kok I. Startte een grootschalige saneringsoperatie in de varkenshouderij. Minister van Buitenlandse Zaken in het tweede kabinet-Kok. Werd in 2002 Kamerlid en in 2003 fractievoorzitter van de VVD. Mocht zich echter niet politieke leider noemen en stapte na de verloren raadsverkiezingen van 2006 op. Stond als burgemeester van Den Haag (2008-2017) goed aangeschreven bij de bevolking. Was in 2017 waarnemend commissaris van de Koning in Drenthe en van december 2017 tot juli 2018 waarnemend burgemeester van Amsterdam.
   
• 22. 

  Spraakmakende politica in het post-Fortuyn-tijdperk. Kreeg na haar studie in Nijmegen leidinggevende functies bij onder meer het gevangeniswezen en werd in 2003 als 'buitenstaander' minister voor Vreemdelingenbeleid en Integratie in het tweede kabinet-Balkenende. Was daarna het boegbeeld van het strengere asielbeleid en greep haar toenemende populariteit aan om zich te mengen in de leiderschapsstrijd bij de VVD. Zij werd echter verslagen door Rutte, maar kreeg bij de Kamerverkiezingen in 2006 als nummer twee wel meer stemmen. Claimde toen een leidende rol in de VVD en werd later uit de fractie gezet. De door haar in 2008 opgerichte beweging 'Trots op Nederland' bleek uiteindelijk geen succes. Sinds 2022 is zij raadslid voor Hart voor Den Haag.
   
• 23. 

  Mark Rutte (1967) is sinds 1 oktober 2024 secretaris-generaal van de NAVO. Hij was van 14 oktober 2010 tot 2 juli 2024 minister-president en minister van Algemene Zaken. Sinds 2006 was hij politiek leider van de VVD. In 2006-2010 was de heer Rutte fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer. Hij was van 17 juni 2004 tot 28 juni 2006 staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap belast met wetenschapsbeleid, beroepsonderwijs en studiefinanciering. Daarvoor was hij bijna twee jaar staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid belast met onder andere volksverzekeringen, bijstand en arbeidsomstandigheden. De heer Rutte was eerder voorzitter van de JOVD en manager bij een werkmaatschappij van Unilever.
   
• 24. 

  Zelfbewust Noord-Hollands VVD-Kamerlid dat bekendheid kreeg doordat zij in 2006 tevergeefs meedong naar het leiderschap van de VVD. Ondanks die stap, die door sommigen werd gezien als een poging van haar om zich beter te profileren - en waarin ze ook slaagde - werd zij eind 2006 niet op een verkiesbare plaats gezet. Was in de Tweede Kamer vanaf december 2003 een bescheiden lid dat zich met onder meer volkshuisvesting, verslavingszorg en het personeelsbeleid bij defensie bezighield. Werkte voor zij in de Kamer kwam als adviseur bij het Instituut voor het Midden- en Kleinbedrijf en was commercieel directeur van Reek Weegtechniek BV te Purmerend.
   
• 25. 

  Alexander Pechtold (1965) was in 2006-2018 fractievoorzitter en politiek leider van D66. Hij was sinds november 2006 Tweede Kamerlid. De heer Pechtold was verder van 31 maart 2005 tot 3 juli 2006 minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties. Hij is opgeleid als kunsthistoricus en werkte onder andere bij een veilinghuis. Van 1997 tot 2002 was hij wethouder in Leiden. Vanaf eind 2002 tot 2005 was hij voorzitter van D66. en in de periode 2003-2005 burgemeester van Wageningen. De heer Pechtold was enige jaren woordvoerder Europese zaken en onderwerpen rond het koninklijk huis. Verder was hij voorzitter van de vaste commissie voor Koninkrijksrelaties. Per 1 november 2019 werd hij algemeen directeur van het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen.
   
• 26. 

  Spraakmakende en welbespraakte politica van D66, die na lid van het Europees Parlement te zijn geweest een niet onopgemerkte Tweede Kamerperiode doormaakte. Groeide op in het buitenland en was al tijdens haar studie sterk internationaal georiënteerd. Werkte bij de Europese Commissie en was medewerker van Eurocommissaris Van den Broek. Zowel in het Europees Parlement als in de Kamer zette zij zich in voor burgerlijke vrijheden, privacy en de rechten van homo's. Tevens was zij voorzitter van de themacommissie technologiebeleid. Volgde begin 2006 Dittrich op als fractievoorzitter van D66, maar verloor later de strijd om het leiderschap van Pechtold. Zag toen af van een nieuwe termijn als Kamerlid.
   
• 27. 

  Uit het bedrijfsleven afkomstige partijleider van de PvdA in de jaren 2002-2010. Werkte na zijn studie economie en politicologie ruim negen jaar in binnen- en buitenland voor Shell. Werd daarna Tweede Kamerlid en spoedig staatssecretaris van Financiën. In 2002 de eerste direct gekozen lijsttrekker van de PvdA. Leidde in 2003 zijn partij naar electoraal herstel, maar zag onderhandelingen met het CDA mislukken. Na vier jaar oppositie in 2007 vicepremier en minister van Financiën. Oogstte waardering voor de wijze waarop hij de gevolgen van de internationale financiële crisis aanpakte. Niet lang na de breuk in het kabinet-Balkenende IV koos hij voor zijn jonge gezin en verliet hij de politiek. Goed debater, die echter soms aarzelde over de koers van zijn partij. Tegenstanders betichtten hem daarom wel van 'draaien'. Was bestuursvoorzitter van VU Medisch Centrum en is nu voorzitter van het bestuur van Menzis.
   
• 28. 

  Eerste vrouwelijke voorzitter van de Tweede Kamer en na de verkiezingen van 2002 een half jaar politiek leider van de PvdA. Dochter van een meubelmaker uit de Stellingwerven. Was actief bij de Rooie Vrouwen, bibliothecaresse van de Wiardi Beckman Stichting en assistent van partijvoorzitter Max van den Berg. Werd in 1981 Tweede Kamerlid. Ontpopte zich als een gedegen mediawoordvoerster. Na voorzitter van Kamercommissies te zijn geweest in 1998 tot Kamervoorzitter gekozen. Wist zich in die functie populariteit te verwerven door haar ongedwongen optreden. Was na de verkiezingsnederlaag van 2002 fractievoorzitter, maar werd in oktober dat jaar bij een ledenraadpleging verslagen door Wouter Bos. Werd twee jaar later gedeputeerde van Zuid-Holland, maar bleef dat slechts kort. In 2010 lijsttrekker van de PvdA bij de raadsverkiezingen in Den Haag en daarna acht jaar raadslid.
   
• 29. 

  Politiek leider van de PPR en later GroenLinks. Was voor zij in de politiek kwam twaalf jaar lerares klassieke talen in Haarlem en Leiden. In 1974 partijvoorzitter en in 1977 eerste vrouwelijke lijsttrekker in de Nederlandse politiek. Onder haar leiding verbrak de PPR het bondgenootschap met de PvdA en koerste de partij aan op samenwerking met PSP, CPN en EVP. Debatteerde als fractievoorzitter vaak op indringende wijze over onderwerpen als vrede en veiligheid, sociale zaken, mensenrechten en bescherming van het milieu. Na haar vertrek uit de politiek actief in besturen van milieuorganisaties. Gedreven, idealistisch en gerespecteerd politica.
   
• 30. 

  De Politieke Partij Radikalen (PPR) was een radicaal-christelijke partij. De partij werd op 27 april 1968 opgericht door christenradicalen die zich hadden afgesplitst van vooral de Katholieke Volkspartij (KVP) en in mindere mate de Anti-Revolutionaire Partij (ARP). In 1991 fuseerde de PPR met CPN, EVP en PSP tot GroenLinks.
   
• 31. 

  Paul Rosenmöller (1956) is sinds 13 juni 2023 voorzitter van de gezamenlijke PvdA/GroenLinks-fractie in de Eerste Kamer. Hij was sinds 11 juni 2019 lid van de GroenLinks-Eerste Kamerfractie en tevens fractievoorzitter. Tussen 1994 en 2002 was hij politiek leider van zijn partij, na in 1989 Tweede Kamerlid te zijn geworden. Eerder was hij vakbondsbestuurder, onder meer in de Rotterdamse haven. Stapte voor de verkiezingen van 2003 vrij onverwacht uit de politiek en werd programmamaker bij de IKON. Was na zijn Kamerlidmaatschap onder meer voorzitter van de VO-raad en bestuurslid van pensioenfonds ABP. Had als Tweede Kamerlid veel belangstelling voor het wel en wee van de Antillen.
   
• 32. 

  Principiële pacifiste, die vóór zij Tweede Kamerlid werd werkzaam was bij organisaties op het gebied van vredesvraagstukken. Was daarnaast zeer actief in het Interkerkelijk Vredesberaad en als voorzitter van de werkgroep Vrouwen tegen kernwapens. In 1993 was zij samen met Paul Rosenmöller kandidaat voor het (duo-)lijsttrekkerschap van GroenLinks. In de Kamer had behalve de internationale politiek ook het vreemdelingenbeleid haar aandacht. Was na haar Kamerlidmaatschap burgemeester in Noord-Holland.
   
• 33. 

  Communiste die na Marcus Bakker voor de moeilijke taak stond een minder door het verleden belaste en een moderner denkende CPN neer te zetten. Werd toch vaak met dat verleden geconfronteerd. Dochter van een politiecommissaris en opgegroeid in een VVD-milieu. Werd zelf echter in Groningen, waar zij rechten studeerde, actief in het buurtwerk en de rechtshulp. In 1982 Kamerlid en in 1986 lijsttrekker van de CPN. Haar partij leed toen een nederlaag en verdween uit de Kamer. Voorstander van samenwerking met PSP en PPR. Keerde in 1989 terug als Kamerlid voor GroenLinks en was in 1994 samen met Mohamed Rabbae lijsttrekker. Verliet na de verkiezingsnederlaag de politiek en werd ambtenaar op Sociale Zaken. 'Machtspolitica' die wel werd gewaardeerd om haar persoon.
   
• 34. 

  GroenLinks-politicus van Marokkaanse afkomst. Vluchtte in 1966 als student naar Nederland toen veel activisten tegen het regime van koning Hassan gevangen werden genomen. Studeerde in Amsterdam en werd later als directeur van het Nederlands Centrum Buitenlanders een belangrijk woordvoerder namens de minderheden. Koos na de Golfoorlog voor GroenLinks en was in 1994 met Ina Brouwer lijsttrekker. In de Kamer een gewaardeerd woordvoerder op onder meer onderwijsgebied. Maakte deel uit van de enquêtecommissie IRT en van het presidium van de Kamer. In 2002 werd hij vrij onverwacht op een onverkiesbare plaats gezet. Hij was na zijn Kamerlidmaatschap enige tijd wethouder van Leiden.
   
• 35. 

  Gert-Jan Segers (1969) was van 20 september 2012 tot 25 januari 2023 Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie en van 10 november 2015 tot 17 januari 2023 fractievoorzitter en politiek leider. Bij de verkiezingen van 2017 was hij lijsttrekker en in 2021 was hij dat opnieuw. De heer Segers was in 2008-2012 directeur van het wetenschappelijk instituut van de ChristenUnie. Eerder werkte hij onder andere bij de EO en was hij zendingswerker in Egypte. Hij is kenner van de islamitische wereld. De heer Segers was woordvoerder algemene zaken/koninklijk huis, mensenhandel, maatschappelijke diensttijd, integratie en zorg.
   
• 36. 

  Arie Slob (1961) was van 26 oktober 2017 tot 10 januari 2022 minister voor Basis en Voortgezet Onderwijs en Media in het kabinet-Rutte III. Hij was van 14 februari 2001 tot 23 mei 2002 en van 19 november 2002 tot 2 december 2015 Tweede Kamerlid, aanvankelijk voor het GPV en na de fusie met de RPF voor de ChristenUnie. Van 14 mei 2011 tot 10 november 2015 was de heer Slob politiek leider van zijn partij en in 2007-2010 en 2011-2015 fractievoorzitter. Behalve met algemene politieke onderwerpen hield hij zich als Kamerlid bezig met onder andere onderwijs, binnenlands bestuur en financiën. De heer Slob was eerder projectleider bij een schoolbegeleidingsdienst en gemeenteraadslid in Zwolle. In 2016-2017 was hij directeur van het Historisch Centrum Overijssel in Zwolle.
   
• 37. 

  Mirjam Bikker (1982) is sinds 31 maart 2021 lid van de Tweede Kamerfractie van de ChristenUnie. Op 17 januari 2023 volgde zij Gert-Jan Segers op als fractievoorzitter en politiek leider van de ChristenUnie. Daarvoor was zij van 9 juni 2015 tot 31 maart 2021 lid van de Eerste Kamer en in 2019-2021 fractievoorzitter. Mevrouw Bikker was zeven jaar gemeenteraadslid in Utrecht (tevens fractievoorzitter) en beleidsmedewerker van de ChristenUnie-fractie in de Tweede Kamer. In de Eerste Kamer was zij voorzitter van de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Als Tweede Kamerlid houdt zij zich behalve met het algemene politieke beleid bezig met onder meer zorg, justitie en veiligheid, binnenlandse zaken, koninklijk huis, sport en Groningen.
   
• 38. 

  Politiek leider van de SP en lijsttrekker bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2010, 2012 en 2017. Hij begon zijn loopbaan als onderwijzer en was wethouder van Boxmeer en voorzitter van de SP in Noord-Brabant. Werd op 30 november 2006 Tweede Kamerlid en was aanvankelijk woordvoerder verkeer en waterstaat. In 2010 volgde hij Agnes Kant op als fractievoorzitter. Was veel gemoedelijker dan zijn voorgangers Marijnissen en Kant. Kon zijn partij niet naar een herhaling van het succes in 2006 leiden, ook omdat hij in debatten wel eens werd afgetroefd. Niettemin een alom gewaardeerd strijdbaar politicus. In de periode 2018-2020 was hij waarnemend burgemeester van Heerlen en daarna tot juni 2021 in Alkmaar. Sinds 1 december 2021 is de heer Roemer commissaris van de Koning in Limburg.
   
• 39. 

  Van jongsaf politiek betrokken SP-politica, die zes jaar politiek leider van haar partij was. Stapte daarmee in de voetsporen van haar vader Jan Marijnissen. Werd al op zeer jonge leeftijd tot gemeenteraadslid in Oss gekozen en moest enige tijd wachten voor zij zitting kon nemen. Was later onder meer cao-onderhandelaar voor Abvakabo FNV en later FNV. Werd al na een half jaar fractievoorzitter. Was sinds haar aantreden als Kamerlid in maart 2017 tevens woordvoerder zorg van de SP-fractie. Bepleitte onder meer succes een parlementair onderzoek naar dienstverlening van en fraudebestrijding door overheidsdiensten. Vriendelijk Kamerlid, dat echter fel oppositie voerde tegen in haar ogen doorgeschoten marktwerking.
   
• 40. 

  Politiek voorman en lange tijd 'het gezicht' van de Socialistische Partij. Voor die partij vanaf 1994 zestien jaar Tweede Kamerlid, waarvan veertien jaar fractievoorzitter. Werd eerder, in 1975, lid van de gemeenteraad van Oss en bleef dat tot 1993 en was in 1987-1989 lid van Provinciale Staten van Noord-Brabant. Fabrieksarbeider - hij was worstmaker bij 'Unox' en constructie-bankwerker/lasser - die altijd duidelijke taal sprak. Goed debater, die een belangrijke factor was bij de groei van zijn partij in de periode tot 2006. Moest in 2008 vanwege gezondheidsproblemen voortijdig zijn leiderschap neerleggen. Hij bleef tot 2015 wel partijvoorzitter; een functie die hij sinds 1988 had.
   
• 41. 

  Bevlogen Tweede Kamerlid en enige tijd partijleidster van de SP. In Nijmegen gepromoveerd in de medische wetenschappen en aanvankelijk wetenschapper. Kwam in 1994 in de gemeenteraad van Doesburg en werd beleidsmedewerker van de Kamerfractie. Vanaf 1998 Tweede Kamerlid, dat zich vooral bezighield met de zorgsector. Kwam krachtig op voor de belangen van zorgconsumenten. Fel, vasthoudend debatester, die daardoor soms wel iets drammerigs had. Was in 2008 de logische opvolgster van Jan Marijnissen, maar kon diens populariteit niet benaderen en trad na de teleurstellende raadsverkiezingen van 2010 terug. Is sinds 2013 directeur van Lareb, een onderzoeksinstituut voor bijwerking van medicijnen en sinds 2024 bijzonder hoogleraar in Leiden.
   
• 42. 

  Bijna dertien jaar politiek leider van de in 2002 opgerichte Partij voor de Dieren, die er vanaf 2006 in slaagde haar partij in vier verkiezingen een vaste (en steeds sterkere) positie in het parlement te bezorgen. Stond bekend als een goede, vasthoudende debater, die haar bijdragen steeds afsloot met: "En voorts ben ik van mening dat er een einde moet komen aan de bio-industrie". Trachtte tevergeefs een wettelijk verbod op onverdoofd ritueel slachten in te voeren. Werkte voor zij Tweede Kamerlid werd bij Stichting Bont voor Dieren en de Stichting Wakker Dier. In 2022 werd zij directeur van het wetenschappelijk bureau van de Partij voor de Dieren.
   
• 43. 

  Esther Ouwehand (1976) is sinds 30 november 2006 lid van de Tweede Kamerfractie van de PvdD (Partij voor de Dieren) en sinds 9 oktober 2019 fractievoorzitter en partijleider (trad als zodanig op 24 september 2023 tijdelijk terug). Mevrouw Ouwehand verving eerder van 11 oktober 2018 tot 31 januari 2019 Marianne Thieme als fractievoorzitter en nam ook in januari-mei 2012 het fractievoorzitterschap al even waar. Mevrouw Ouwehand was eerder medewerker op het partijbureau van de Partij van de Dieren. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 was zij opnieuw lijsttrekker van haar partij.
   
• 44. 

  Politiek voorman van de SGP, die als nestor van de Tweede Kamer gezag verwierf. Studeerde weg- en waterbouw en was werkzaam in het onderwijs. Kwam in 1981, na ruim acht jaar Statenlid in Utrecht te zijn geweest, in de Kamer. Vanaf 1986 fractievoorzitter en partijleider. Voerde in de Kamer het woord over uiteenlopende onderwerpen. Minzame, hardwerkende volksvertegenwoordiger die zich dienstbaar opstelde en geen eerzucht kende. Als nestor ontwikkelde hij zich, ondanks het tamelijk politieke isolement van zijn partij, tot het staatsrechtelijk en 'zedelijk' geweten van de Kamer. Waarschuwde geregeld tegen verruwing van de parlementaire mores.
   
• 45. 

  Kees van der Staaij (1968) is sinds 1 juni 2024 staatsraad bij de Afdeling advisering van de Raad van State. Hij was van 19 mei 1998 tot 6 december 2023 Tweede Kamerlid voor de SGP. De heer Van der Staaij was in 2010-2023 politiek leider van de SGP. Hij was eerder adjunct-chefjurist bij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. In de Tweede Kamer hield hij zich onder meer bezig met algemene politiek onderwerpen, veiligheid en justitie, buitenlandse zaken, Koninklijk Huis en volksgezondheid, welzijn en sport. Hij zat verder een werkgroep voor die de herziening van het Reglement van Orde van de Tweede Kamer voorbereidde en in 2021 een werkgroep over versterking van de positie van de Tweede Kamer. Bij zijn vertrek was hij de nestor van de Kamer.
   
• 46. 

  Internationaal georiënteerde politicus van de PPR en GroenLinks, die met een onderbreking van achttien jaar twee perioden Tweede Kamerlid was. Was in 1988-1990 voorzitter van de PPR en zat in 1993-1994 voor die partij in de Kamer. Speelde een belangrijke rol bij de fusie met PSP, CPN en EVP tot GroenLinks. Na zijn eerste periode als Kamerlid ambtenaar op Buitenlandse Zaken en diplomaat. Keerde in 2012 terug in de Kamer en volgde al korte tijd later Jolande Sap op als fractievoorzitter en politiek leider, om in 2015 het stokje over te geven aan Jesse Klaver. Werd in 2017 echter opnieuw voor vier jaar Kamerlid. Gerespecteerd woordvoerder op het gebied van buitenlandse zaken, vreemdelingenbeleid en (internationaal) milieubeleid, wiens bijdragen in debatten zich enerzijds kenmerkten door principiële stellingname en anderzijds door een zekere bezadigdheid en milde wijsheid.
   
• 47. 

  Jesse Klaver (1986) is sinds 17 juni 2010 Tweede Kamerlid. Tot 27 oktober 2023 was dat voor GroenLinks en sindsdien is hij lid van de Tweede Kamerfractie van GroenLinks-PvdA. Van 27 oktober 2023 tot 6 december 2023 was hij voorzitter van de gezamenlijke fracties van PvdA en GroenLinks en eerder (sinds 12 mei 2015) fractievoorzitter en politiek leider van GroenLinks. Bij de verkiezingen van 2017 en 2021 was hij lijsttrekker van GroenLinks. Jesse Klaver is sedert 17 juni 2010 lid van de Tweede Kamer. Hij was voorzitter van CNV-jongeren en was eerder voorzitter van DWARS, de jongerenorganisatie van GroenLinks. Hij is woordvoerder Europese zaken van de GL-PvdA-fractie en voorzitter van de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken.