Eerste Kamer 2019-2023

PDC, 7 juni 2023

De op 11 juni 2019 aangetreden Eerste Kamer maakte een bewogen periode in de geschiedenis mee. In maart 2020 verlamde de uitbraak van de corona-pandemie het land en brak een bijzondere periode aan, die tot in 2022 duurde. Gedurende zo'n twee jaar waren er hindernissen bij het vergaderen. Verder verhuisde de Eerste Kamer eerst naar de (ruimere) Ridderzaal en in juli 2021 vertrok zij van het Binnenhof. Daarnaast waren de verschillende politieke verhoudingen tussen Tweede en Eerste Kamer, net als in 2010-2017, een factor van belang.

Ook in politieke zin was de periode 2019-2023 bewogen. In 2021 waren er Tweede Kamerverkiezingen, gevolgd door een uitzonderlijk lange formatie. In 2023 leverden de Statenverkiezingen een spectaculaire uitslag op. FVD van Thierry Baudet¹, die in 2019 met 12 zetels als grootste fractie in de Senaat was gekomen, maakte een proces van ontbinding door, met afsplitsingen in de zomer van 2019, in november 2019 en maart 2022.

De krappe meerderheid die het kabinet-Rutte III² vanaf 2017 in de Eerste Kamer had (38 zetels), verloor het bij het aantreden van de Eerste Kamer in 2019. De vier regeringsfracties beschikten nog maar over 32 zetels. Dat bleef zo bij het kabinet-Rutte IV³ (vanaf januari 2022).

Het ontbreken van een meerderheid zorgde enkele keren voor problemen, maar had per saldo weinig negatieve gevolgen. Dat drie wetsvoorstellen werden verworpen en drie moesten worden ingetrokken, was niet bijzonder. Voor het kabinet was het vooral hinderlijk dat de Eerste Kamer door aanneming van moties soms duidelijke signalen kon afgeven. Zo ontstond er een conflict over instelling van een tijdelijke huurstop. Dat leidde in 2021 zelfs tot een motie van afkeuring tegen minister Ollongren⁴.

Uiteraard was ook voor de Eerste Kamer de corona-uitbraak van grote betekenis. Kort na de uitbraak in Nederland schrapte de Eerste Kamer een aantal vergaderingen en gingen de commissies online vergaderen. Het Eerste Kamergebouw was enige tijd gesloten en vanaf 12 mei 2020 werd vergaderd in de Ridderzaal. Aan de Raad van State werd voorlichting gevraagd over digitaal vergaderen en met name over de vraag of het digitaal tekenen van de presentielijst was toegestaan. Het advies leidde ertoe dat er een tijdelijke regeling kwam om dit mogelijk te maken.

Ook voor de inhoud van de werkzaamheden waren er gevolgen. Het kabinet kwam met noodwetgeving over het indammen van de virusbesmettingen en daarnaast kwamen er diverse noodpakketten om bedrijven te ondersteunen. Ook voor bijvoorbeeld cultuur en onderwijs was noodwetgeving wenselijk om te grote schade en studievoortgang te bewerkstelligen.

In politieke zin was de aandrang vanuit de Eerste Kamer op een tijdelijke stop op huurverhogingen en een financiële waardering voor het zorgpersoneel van betekenis.

Op 11 juni 2019 kwamen er 39 nieuwkomers in de Eerste Kamer. Onder hen oud-Tweede Kamerleden zoals Paul Rosenmöller⁵ en Kees Vendrik⁶ (GL), Mei Li Vos⁷ en Ferd Crone⁸ (PvdA), Boris Dittrich⁹ (D66), Tineke Huizinga¹⁰ (CU) en Theo Rietkerk¹¹ (CDA). Verder de oud-wethouders Alexandra van Huffelen¹² (Rotterdam, D66), Henk Jan Meijer¹³ (Den Haag, VVD) en Eric van der Burg¹⁴ (Amsterdam, VVD) en de hoogleraar Paul Cliteur¹⁵ (FVD). Die laatste vertrok echter al in november 2020. Ook Vendrik vertrok (in september 2022).

In januari 2020 werd Van Huffelen staatssecretaris en in september 2021 werd Ben Knapen¹⁶ tijdelijk minister van Buitenlandse Zaken (hij keerde in februari 2022 terug als senator). Na de Tweede Kamerverkiezingen vertrokken Mirjam Bikker¹⁷ (CU), Nicki Pouw-Verweij¹⁸ (JA21) en Christine Teunissen¹⁹ (PvdD) naar de 'overkant'. Bij de komst van Rutte IV gingen de VVD'ers Van der Burg en Micky Adriaanssens²⁰ over naar het kabinet.

Tussentijds vertrokken veertien leden, van wie er één later terugkeerde. Eén lid, Peter Ester²¹ (CU), overleed.

Het belangrijkste wetsvoorstel dat de Eerste Kamer aannam, was ongetwijfeld de Wet toekomst pensioenen. In mei 2023 eindigde de uitgebreide behandeling, die voorafgegaan was door een gedegen schriftelijke voorbereiding. In politieke zin was het draagvlak voor het wetsvoorstel relatief groot. Naast de vier coalitiepartijen gaven ook GroenLinks, PvdA en SGP steun (47 tegen 26 stemmen).

Dat draagvlak was er uiteindelijk ook voor het wetsvoorstel tot goedkeuring van de strategische partnerschapsovereenkomst tussen de Europese Unie en Canada (CETA). Omdat er in de Tweede Kamer alleen steun was geweest van de vier coalitiefracties was aanvaarding in de Eerste Kamer onzeker. De stem van de PvdA en 50PLUS zorgden voor een meerderheid (40 tegen 35 stemmen).

Voor aanneming van de Spoedwet aanpak stikstof in december 2019 was steun van de fractie-Otten, OSF, SGP en 50PLUS nodig. Bij de Wet stikstofreductie en natuurbescherming in 2021 zorgde de SP ervoor dat er een meerderheid was.

Grote wetgevende projecten waarmee de Eerste Kamer zich bezighield waren de Omgevingswet (met name de invoering daarvan), de Wet straffen en beschermen, wetgeving op het gebied van de energietransitie, de Wet over uitbreiding van het taakstrafverbod, de Wet digitale overheid, de wetgeving over bestrijding van pandemieën en de Wet toekomst pensioenen.

Verworpen

In de periode 2019-2023 werden vijf wetsvoorstellen verworpen, waaronder één initiatiefwetsvoorstel. Tijdens Rutte III werden vanaf het aantreden van de Eerste Kamer in 2019 twee wetsvoorstellen verworpen. De afschaffing van de fusietoets in het funderend onderwijs kreeg naast de vier regeringsfracties alleen steun van SGP en 50PLUS. Een wetsvoorstel over opheffen van een discriminerend onderscheid bij een tegemoetkoming in zorgkosten kon zelfs bij geen enkele oppositiefractie genade vinden.

De belangrijkste wet die tijdens het kabinet-Rutte IV werd verworpen, was die over uitbreiding van het taakstrafverbod. Coalitiefracties D66 en CU behoorden bij de tegenstemmers. Verworpen werd ook een goedkeuringswetje over verlenging van tijdelijke covid-maatregelen. Alleen de vier regeringsfracties stemden voor.

Het verworpen initiatiefwetsvoorstel was dat van D66 over vaccinatie als keuzemogelijkheid bij toelating tot een kinderdagverblijf. Alleen D66 gaf steun.

Ingetrokken

Er werden drie wetsvoorstellen, die al bij de Eerste Kamer lagen, ingetrokken op inhoudelijke gronden. De belangrijkste daarvan was de herziening van het speelcasinoregime. Er bleek daarvoor geen meerderheid te zijn.

In de periode 2019-2023 waren er vier interpellaties.

Er werden 39 schriftelijke vragen gesteld.

Van de 522 ingediende moties werden er 127 aangenomen.

• 1. 

  Thierry Baudet (1983) is fractievoorzitter van Forum voor Democratie (FVD) in de Tweede Kamer. Hij is lid van de Tweede Kamer sinds 23 maart 2017, met een onderbreking van drie maanden in 2025. De rechtsfilosoof Baudet is publicist, journalist en opiniemaker. Hij was oprichter-directeur van Popup University en voorzitter van de denktank Forum voor Democratie en daarna partijvoorzitter. Als eurokritische denker was hij betrokken bij Burgerforum EU en bij de campagne voor een raadgevend referendum over het EU-associatieverdrag met Oekraïne. Van 6 februari tot 29 maart 2023 was hij tevens Statenlid in Noord-Holland.
   
• 2. 

  Dit kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie kwam na de tot dan langste formatie sinds 1945 tot stand. Zeven maanden na de verkiezingen van 15 maart 2017 stond er een opvolger van het kabinet-Rutte II op het bordes. Voor premier Mark Rutte was het de derde keer dat hij een kabinet leidde. Het kabinet bood op 15 januari 2021 ontslag aan, vanwege de harde conclusies van het parlementair onderzoek kinderopvangtoeslag. Hiermee werd het kabinet, en de leden hiervan, demissionair. Deze demissionaire periode zou 360 dagen duren, een record.
   
• 3. 

  Dit kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie kwam na de langste formatie sinds de Tweede Wereldoorlog tot stand. Negen maanden na de verkiezingen van 17 maart 2021 en bijna een jaar na de ontslagneming van het kabinet-Rutte III stond er een nieuw kabinet op het bordes. Premier Mark Rutte leidde voor de vierde keer een kabinet.
   
• 4. 

  Kajsa Ollongren (1967) was van 10 januari 2022 tot 2 juli 2024 minister van Defensie in het kabinet-Rutte IV. Daarvoor was zij minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het kabinet-Rutte III. In dat kabinet was zij namens D66 tevens viceminister-president. Mevrouw Ollongren was van 18 juni 2014 tot 26 oktober 2017 wethouder van Amsterdam en in september 2017 werd zij daar waarnemend burgemeester. In 2011-2014 was zij secretaris-generaal van het ministerie van Algemene Zaken. Eerder was zij plaatsvervangend secretaris-generaal op dat ministerie en daarvoor onder meer plaatsvervangend directeur-generaal economische politiek en directeur integratie en strategie op het ministerie van Economische Zaken.
   
• 5. 

  Paul Rosenmöller (1956) is sinds 13 juni 2023 voorzitter van de gezamenlijke PvdA/GroenLinks-fractie in de Eerste Kamer. Hij was sinds 11 juni 2019 lid van de GroenLinks-Eerste Kamerfractie en tevens fractievoorzitter. Tussen 1994 en 2002 was hij politiek leider van zijn partij, na in 1989 Tweede Kamerlid te zijn geworden. Eerder was hij vakbondsbestuurder, onder meer in de Rotterdamse haven. Stapte voor de verkiezingen van 2003 vrij onverwacht uit de politiek en werd programmamaker bij de IKON. Was na zijn Kamerlidmaatschap onder meer voorzitter van de VO-raad en bestuurslid van pensioenfonds ABP. Had als Tweede Kamerlid veel belangstelling voor het wel en wee van de Antillen.
   
• 6. 

  Kees Vendrik (1963) was in de periode 1998-2010 was hij Tweede Kamerlid, in 2011-2017 lid van de Algemene Rekenkamer en in de jaren 2019-2022 lid van de GroenLinks-Eerste Kamerfractie. Als Tweede Kamerlid was hij woordvoerder op het gebied van milieu, zorg, hoger onderwijs en energiebeleid en ook geruime tijd financieel-economisch woordvoerder. Voor hij Tweede Kamerlid werd, was de heer Vendrik medewerker van de Kamerfracties van PSP en GroenLinks en chef-programmering bij politiek-cultureel centrum 'De Balie'. Van april 2017 tot juli 2022 was hij hoofdeconoom bij de Triodos Bank. Als Eerste Kamerlid hield hij zich bezig met financieel-economische onderwerpen. Sinds 3 november 2022 is de heer Vendrik voorzitter van het platform voor maatschappelijk dialoog en reflectie klimaatbeleid.
   
• 7. 

  Mei Li Vos (1970) is sinds 11 juni 2019 lid van de PvdA-Eerste Kamerfractie en was tot 13 juni 2023 tevens fractievoorzitter. Zij kwam in 2007 in de Tweede Kamer, na oprichtster en voorzitter te zijn geweest van het zich op flexwerkers en deeltijd-werknemers richtende AVV (het Alternatief voor Vakbond). Adviseerde daarvoor onder meer de overheid over de gevolgen van informatisering. Werd na haar eerste periode in de Kamer (tot 2010) directeur p.r. en public affairs van Orange Gas en opnieuw publiciste. Keerde in 2012 terug als Kamerlid. Was ondervoorzitter van de enquêtecommissie Fyra en is sinds 2023 eerste ondervoorzitter van de Eerste Kamer.
   
• 8. 

  Ferd Crone (1954) is sinds 13 juni 2023 lid van de gezamenlijke PvdA/GroenLinks-fractie in de Eerste Kamer. Hij was sinds 11 juni 2019 lid van de PvdA-Eerste Kamerfractie. Hij was eerder in de periode 1994-2007 Tweede Kamerlid en van november 2007 tot juli 2019 burgemeester van Leeuwarden. De heer Crone was onderzoeker bij de Universiteit van Amsterdam, bestuurder van de Vervoersbond FNV en beleidsmedewerker milieubeleid bij die vakbond. Als Tweede Kamerlid hield de heer Crone zich bezig met financiën en energievraagstukken. In de Eerste Kamer houdt hij zich bezig met economische zaken en klimaat.
   
• 9. 

  Boris Dittrich (1955) is sinds 11 juni 2019 lid van de D66-Eerste Kamerfractie. Hij was eerder in de jaren 1994-2006 Tweede Kamerlid. In de periode 2003-2006 was hij fractievoorzitter. Voor hij Kamerlid werd, was hij advocaat en rechter bij de Arrondissementsrechtbank Alkmaar. In de Kamer hield hij zich aanvankelijk vooral bezig met justitie en later ook met terreinen als werkgelegenheid, Antilliaanse zaken, medisch-ethische zaken, cultuur, ontwikkelingssamenwerking, politie en integratie. Zette zich volop in voor de rechten van homo's en bracht vier initiatiefwetten tot stand. Na zijn Tweede Kamerlidmaatschap werkte hij bij Human Rights Watch. Is als Eerste Kamerlid woordvoerder justitie, binnenlandse zaken en asiel en Koninkrijksrelaties.
   
• 10. 

  Tineke Huizinga (1960) is sinds 11 juni 2019 lid van ChristenUnie-fractie in de Eerste Kamer en sinds 6 april 2021 fractievoorzitter. In de periode 2002-2007 was zij Tweede Kamerlid. Was toen lid van de parlementaire enquêtecommissie Srebrenica. Was daarna staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat in het vierde kabinet-Balkenende en na het uittreden van de PvdA-bewindsliden in 2010 acht maanden minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. In 2015-2018 was zij directeur van de Stichting "Wilde Ganzen". Eerder was zij gemeenteraadslid in Heerenveen. Als Eerste Kamerlid houdt mevrouw Huizinga zich bezig met Europese zaken, buitenlands beleid en defensie en immigratie en asiel.
   
• 11. 

  Theo Rietkerk (1962) is sinds 11 juni 2019 lid van de CDA-Eerste Kamerfractie. In de periode 1998-2003 was hij Tweede Kamerlid en toen woordvoerder politie, criminaliteitsbestrijding en veiligheid. Hij was tevens fractiesecretaris. Voor hij Kamerlid werd, was de heer Rietkerk algemeen juridisch medewerker landelijk gebied van de provincie Overijssel en projectleider plattelandsvernieuwing. In 2003-2014 was hij lid van Gedeputeerde Staten van Overijssel belast met onder andere de thema's ruimte, economie, energie, wonen en milieu. Sinds 1 november 2014 is hij bestuursvoorzitter van een onderwijsorganisatie. Als Kamerlid houdt hij zich onder meer bezig met infrastructuur en waterstaat en is hij voorzitter van de vaste commissie voor OCW.
   
• 12. 

  Alexandra van Huffelen (1968) was van 10 januari 2022 tot 2 juli 2024 staatssecretaris Koninkrijksrelaties en digitalisering in het kabinet-Rutte IV. Daarvoor was zij vanaf 29 januari 2020 staatssecretaris van Financiën, belast met toeslagen en douane. Mevrouw Van Huffelen was van 11 juni 2019 tot 29 januari 2020 Eerste Kamerlid voor D66 en eerder onder meer wethouder voor duurzaamheid in Rotterdam. In 2014 werd zij algemeen directeur van het Amsterdamse Gemeentelijke Vervoersbedrijf. Daarvoor was zij werkzaam in de energiesector en interim-manager bij "De Publieke Zaak". Als Eerste Kamerlid hield zij zich bezig met economische zaken en klimaat en financiën. Sinds 2024 is zij partijvoorzitter en sinds 2015 bestuursvoorzitter van de Radboud Universiteit.
   
• 13. 

  Henk Jan Meijer (1951) is sinds 11 juni 2019 lid van de VVD-Eerste Kamerfractie. De heer Meijer was van 1 augustus 2000 tot 1 september 2019 burgemeester van Zwolle. Daarvoor was hij wethouder van onder meer verkeer en vervoer en binnenstad van Den Haag. De heer Meijer, die planoloog is, begon zijn loopbaan bij het secretariaat van de Raad van Advies voor de Ruimtelijke Ordening. In de Eerste Kamer houdt hij zich vooral bezig met infrastructuur, waterstaat en ruimtelijke beleid, binnenlandse zaken en justitie en veiligheid. Tevens is hij fractiesecretaris. In 2020-2021 was hij waarnemend burgemeester van Enschede.
   
• 14. 

  Eric van der Burg (1965) is sinds 6 december 2023 lid van de VVD-Tweede Kamerfractie. Hij was van 10 januari 2022 tot 2 juli 2024 staatssecretaris voor Asiel en Migratie in het kabinet-Rutte IV (van 29 oktober tot 24 november 2023 op non-actief). De heer Van der Burg was van 11 juni 2019 tot 10 januari 2022 Eerste Kamerlid . Daarvoor was hij acht jaar wethouder van Amsterdam (onder meer belast met zorg en welzijn, ruimtelijke ordening en luchthaven). Eerder was de heer Van der Burg bestuurder van stadsdeel Amsterdam-Zuidoost en gemeenteraadslid (sinds 2001). Dat laatste was hij opnieuw tot maart 2019. In de Tweede Kamer houdt hij zich bezig met buitenlandse zaken en cultuurbeleid.
   
• 15. 

  Paul Cliteur (1955) was van 11 juni 2019 tot 25 november 2020 lid van de FVD-Eerste Kamerfractie. De heer Cliteur was tot 1 september 2020 tevens fractievoorzitter. Hij is sinds 2002 hoogleraar encyclopedie van de rechtswetenschap aan de Universiteit Leiden en publicist. Eerder was hij onder meer voorzitter van het Humanistisch Verbond, lid van het curatorium van het wetenschappelijk bureau van de VVD en lijstduwer van de Partij voor de Dieren.
   
• 16. 

  Ben Knapen (1951) was van 8 februari 2022 tot 13 juni 2023 Eerste Kamerlid voor het CDA. Eerder was hij dat van 9 juni 2015 tot 24 september 2021 (en vanaf 11 juni 2019 fractievoorzitter). De heer Knapen was van 14 oktober 2010 tot 5 november 2012 staatssecretaris van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Rutte I en van 24 september 2021 tot 10 januari 2022 minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Rutte III. Eerder was hij lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid en bijzonder hoogleraar media en kwaliteit aan de Radboud Universiteit. Daarvoor was de heer Knapen onder meer buitenland-correspondent, adjunct-hoofdredacteur en hoofdredacteur van NRC Handelsblad, directeur voorlichting bij Philips en bestuurder van uitgeverij PCM. In 2013 werd hij vertegenwoordiger van de Europese Investeringsbank bij de Europese Unie.
   
• 17. 

  Mirjam Bikker (1982) is sinds 31 maart 2021 lid van de Tweede Kamerfractie van de ChristenUnie. Op 17 januari 2023 volgde zij Gert-Jan Segers op als fractievoorzitter en politiek leider van de ChristenUnie. Daarvoor was zij van 9 juni 2015 tot 31 maart 2021 lid van de Eerste Kamer en in 2019-2021 fractievoorzitter. Mevrouw Bikker was zeven jaar gemeenteraadslid in Utrecht (tevens fractievoorzitter) en beleidsmedewerker van de ChristenUnie-fractie in de Tweede Kamer. In de Eerste Kamer was zij voorzitter van de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Als Tweede Kamerlid houdt zij zich behalve met het algemene politieke beleid bezig met onder meer zorg, justitie en veiligheid, binnenlandse zaken, koninklijk huis, sport en Groningen.
   
• 18. 

  Nicki Pouw (1991) was van 31 maart 2021 tot 1 september 2023 lid van de Tweede Kamerfractie van JA21. Op 1 september 2023 stapte zij over naar de Tweede Kamerfractie van de BBB, waarvan zij tot 6 december 2023 deel uitmaakte. Van 10 maart tot 30 juni 2022 was zij met zwangerschaps- en bevallingsverlof. Hiervoor was zij van 11 juni 2019 tot 31 maart 2021 lid van de Eerste Kamer. Tot 30 november 2020 maakte mevrouw Pouw daar deel uit van de FVD-fractie, daarna van de Fractie-Van Pareren, later Fractie-Nanninga). Eerder was zij werkzaam in de thuiszorg en in ziekenhuizen. In 2023 promoveerde zij aan de VU op een onderzoek naar reuma. Mevrouw Pouw was verder Statenlid in Utrecht. Als Tweede Kamerlid hield zij zich vooral bezig met onderwijs, cultuur en wetenschap, volksgezondheid, welzijn en sport en sociale zaken en werkgelegenheid.
   
• 19. 

  Christine Teunissen (1985) is sinds 31 maart 2021 lid van de Tweede Kamerfractie van de Partij voor de Dieren. Daarvoor was zij van 12 maart 2019 tot 31 maart 2021 Eerste Kamerlid. Eerder was zij dat van 9 juni 2015 tot 11 oktober 2018. In 2018 verving zij tijdelijk Marianne Thieme als Tweede Kamerlid. Mevrouw Teunissen was persvoorlichter van de Tweede Kamerfractie van de Partij voor de Dieren en een half jaar medewerker van de Eerste Kamerfractie. Verder was zij gemeenteraadslid (fractievoorzitter) in Den Haag. Als Kamerlid houdt zij zich onder meer bezig met klimaat, economie, biodiversiteit, vrijhandelsverdragen, ontwikkelingssamenwerking, buitenlandse zaken, Europese zaken, defensie en onderwijs. Tijdens het verlof van Esther Ouwehand (2022-2023) was zij fractievoorzitter.
   
• 20. 

  Micky Adriaansens (1964) was van 10 januari 2022 tot 2 juli 2024 minister van Economische Zaken en Klimaat in het kabinet-Rutte IV. Daarvoor was zij van 11 juni 2019 tot 10 januari 2022 Eerste Kamerlid voor de VVD. Mevrouw Adriaansens was voorzitter van de Raad van Bestuur bij adviesbureau Twijnstra Gudde. Eerder was zij onder meer advocaat, directeur thuiszorg bij een zorgonderneming, directeur van het genootschap van fysiotherapeuten en bestuursvoorzitter van zorginstellingen in Lelystad. Mevrouw Adriaansens hield zich als Eerste Kamerlid onder meer bezig met immigratie en asiel, justitie en koninkrijksrelaties en was voorzitter van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Sinds 2025 is zij bestuursvoorzitter van Nyenrode University.
   
• 21. 

  Peter Ester (1953-2022) was van 7 juni 2011 tot zijn overlijden op 11 december 2022 Eerste Kamerlid voor de ChristenUnie. Hij was lector arbeidsmarktvraagstukken en innovatief ondernemerschap aan de Hogeschool Rotterdam. Daarvoor was hij onder meer hoogleraar sociologie in Tilburg, directeur van onderzoeksinstituten, gasthoogleraar in de VS en plaatsvervangend kroonlid van de SER. In de Eerste Kamer hield hij zich bezig met sociale zaken en werkgelegenheid, financiën en Koninkrijksrelaties.