Dubbelmandaat Europees en nationaal parlement

Het dubbelmandaat is het tegelijkertijd zitting hebben in twee vertegenwoordigende organen. In 2003 is het dubbelmandaat voor het Europees Parlement afgeschaft. Tot die tijd was het voor parlementariërs mogelijk op basis van een dubbelmandaat zitting te nemen in het Europees Parlement en in een nationaal parlement.

Akte betreffende de verkiezingen van de vertegenwoordigers in het Europees Parlement

Het verbod op een dubbelmandaat is vastgelegd in de Akte betreffende de verkiezingen van de vertegenwoordigers in het Europees Parlement. In artikel 7, lid 2 van deze akte staat:

"Met ingang van de verkiezing van het Europees Parlement in 2004 is de hoedanigheid van lid van het Europees Parlement onverenigbaar met die van lid van een nationaal parlement."

Voor twee landen zijn in 2003, bij een wijziging van deze akte, afspraken gemaakt over een (tijdelijk) dubbelmandaat. Het gaat dan om Ierland en het Verenigd Koninkrijk. Voor de Ieren geldt dat leden van het parlement die bij een latere verkiezing voor het Europees Parlement worden verkozen, tijdelijk een dubbelmandaat uit mogen voeren. Dat dubbelmandaat geldt tot de volgende verkiezingen voor het Ierse parlement.

In het Verenigd Koninkrijk mochten parlementariërs die in de vijf jaar voorafgaand aan de verkiezingen in 2004 ook lid waren van het Europees Parlement, dit dubbelmandaat blijven uitvoeren tot de Europese verkiezingen in 2009. In het Verenigd Koninkrijk is daarmee het dubbelmandaat sinds 2009 niet meer toegestaan.

De wijziging van de akte is op 9 december 2003 door Nederland geratificeerd na stilzwijgende instemming van de Eerste en Tweede Kamer.

Reglement van het Europees Parlement

Verder bevat ook het Reglement van het Europees Parlement regels omtrent de geloofsbrieven van kandidaten. In artikel 3, lid 1 en 2 van dit Reglement staat het volgende:

"1. (...) [D]e Voorzitter [vestigt] de aandacht van deze autoriteiten [bijvoorbeeld de Kamercommissie geloofsbrieven] op de desbetreffende bepalingen van de Akte van 20 september 1976 en verzoekt hen de nodige maatregelen te treffen teneinde elke vorm van onverenigbaarheid met de hoedanigheid van lid van het Europees Parlement te voorkomen.

• 2. 

  De leden van wier verkiezing aan het Parlement mededeling is gedaan, leggen, alvorens in het Parlement zitting te nemen, schriftelijk een verklaring af dat zij geen functie bekleden die onverenigbaar is met de hoedanigheid van lid van het Europees Parlement in de zin van artikel 7, leden 1 en 2, van de Akte van 20 september 1976. (...)

Wanneer aan de hand van uit publiek toegankelijke bronnen te verifiëren feiten wordt vastgesteld dat een lid een functie bekleedt die onverenigbaar is met de hoedanigheid van lid van het Europees Parlement in de zin van artikel 7, leden 1 en 2, van de Akte van 20 september 1976, constateert het Parlement, op basis van de door zijn Voorzitter verstrekte informatie, dat de zetel vacant is."

De verkiezingen voor het Europees Parlement zoals we die nu kennen, vinden sinds 1979 plaats. Daarvoor werden de Europarlementariërs gekozen uit het midden van de nationale volksvertegenwoordiging en was er per definitie sprake van een dubbelmandaat. Na 1979 is er in Nederland bijna nooit meer sprake geweest van een dubbelmandaat, omdat dit bij de eerste verkiezingen voor het Europees Parlement informeel is afgeschaft. Alleen Piet Dankert¹ (PvdA) en Aart Geurtsen² (VVD) hebben nog enkele jaren EP en Tweede Kamer met elkaar weten te combineren. In 1994-1995 zat CDA'er Wim van Velzen³ tegelijkertijd in EP en Eerste Kamer.

In latere jaren kwam het onderwerp nog wel ter sprake. Zo was Hedy d'Ancona⁴ in 1994 lijsttrekker voor de verkiezingen van het Europees Parlement én nummer 3 op de kandidatenlijst voor de PvdA bij de Tweede Kamerverkiezingen. Zittende Europarlementariërs waren fel gekant tegen deze manier van werken, omdat het werk van de twee parlementen niet met elkaar te combineren valt. Ook het PvdA-partijcongres was deze mening uiteindelijk toegedaan en het dubbelmandaat van Hedy d'Ancona ging niet door. Zij koos uiteindelijk voor het lidmaatschap van het Europees Parlement.

Tijdens het debat over de Staat van de Europese Unie in 2005 diende SP-Kamerlid Van Bommel⁶ een motie in om het dubbelmandaat toch mogelijk te maken. Deze motie werd aangenomen. Eén van de tegenstanders was Geert Wilders⁷. In een reactie op deze motie liet de regering weten dat in andere lidstaten niet of nauwelijks over het dubbelmandaat wordt gesproken en dat men in andere lidstaten eerder angstig of terughoudend op het onderwerp reageert. Ook benadrukt zij dat het dubbelmandaat op Europees niveau is uitgesloten.

PVV-leider Geert Wilders⁷ behaalde in 2014 voldoende voorkeursstemmen om aanspraak te maken op een zetel in het Europees Parlement. Hij haalde zelfs meer stemmen dan lijsttrekker Marcel de Graaff⁸. Omdat Wilders lid is van de Tweede Kamer, kan hij volgens de Europese regels geen zitting nemen in het Europees Parlement. Toch wilde Wilders van zowel zijn Kamerzetel als zijn zetel in het Europees Parlement gebruik maken. De Kiesraad heeft gesteld dat een combinatie van functies niet mogelijk is.

De Tweede Kamercommissie die de geloofsbrieven in behandeling neemt, gaf aan dat Wilders volgens de Nederlandse regels naar het Europees Parlement mag. In Brussel zou de toelating van Wilders afhangen van een toetsing van zijn kandidatuur aan de geldende regels uit de Akte en die van het Reglement van het Europees Parlement. Die verbieden een dubbelmandaat.

Voorstanders dubbelmandaat

Het dubbelmandaat zou een aantal voordelen met zich mee brengen. Zo zou het dubbelmandaat dienst kunnen doen als een manier van kennisoverdracht. Kamerleden met een dubbelrol kunnen ervoor zorgen dat het Nederlands en Europees Parlement beter van elkaars activiteiten op de hoogte zijn. Het zou de kennis van de Europese politiek binnen de Tweede Kamer vergroten. De Tweede Kamer wordt vaak verweten weinig inzicht te hebben in Europese besluitvormingsprocessen. Een ander punt is dat nationale parlementariërs doorgaans veel zichtbaarder zijn dan hun Europese collega's. Een dubbelmandaat is dan een mogelijk middel om de soms gevoelde afstand tussen de Europese Unie en de burger helpen te verkleinen.

Daarnaast vindt oud-Kamerlid Jan Schinkelshoek⁹ (CDA) dat de regeringleiders door het EP niet goed genoeg gecontroleerd kunnen worden. Een dubbelmandaat zorgt er dan voor dat zittende Kamerleden, die in eigen land hun regering controleren, dat beter kunnen doen omdat zij ook in Europa zicht hebben op wat de regering doet.

Schinkelshoek geeft ook aan dat parlementariërs zoals Vredeling¹⁰ (PvdA), Patijn¹¹ (PvdA) en Notenboom¹² (KVP) hun dubbelmandaat voor 1979 goed hebben kunnen uitvoeren. Hij ziet dan ook geen bezwaren om dat nu opnieuw te doen. In 2014 liet VVD-delegatieleider Hans van Baalen ook weten wel te voelen voor een nieuwe invoering van het dubbelmandaat.

Tegenstanders dubbelmandaat

Het grote nadeel van het dubbelmandaat is de werkdruk die het met zich meebrengt voor de parlementariërs in kwestie. Iemand kan zich niet op twee plaatsten tegelijk bevinden, wat ertoe leidt dat niet alle werkzaamheden kunnen worden uitgevoerd. De agenda van zowel Kamerlid als die van een Europarlementariër is doorgaans bijzonder druk bezet, waardoor beide functies zullen lijden onder de uitoefening van de andere functie.

Bert van den Braak¹³ van het Parlementair Documentatiecentrum van de Universiteit Leiden meent dat het uitvoeren van een dubbelmandaat praktisch niet mogelijk is. De gedachte dat een politicus zowel (kiezers) in eigen land als in Brussel/Straatsburg vertegenwoordigt, lijkt misschien aantrekkelijk. Zodoende zou het Nederlandse parlement goed op de hoogte kunnen blijven van wat er in Brussel speelt, en omgekeerd. Maar praktisch is dat volgens Van den Braak niet te realiseren. "Beide functies zijn, als je het met 100 procent inzet doet, zwaar en een combinatie ervan zal altijd ten koste gaan van één van de twee", zo meent hij. "Je kunt nu eenmaal niet op twee plekken tegelijk zijn. Wie daarvoor kiest, pleegt feitelijk dubbel kiezersbedrog."

Verschillende Europese landen hebben in meer of mindere mate te maken met regels rond het dubbelmandaat.

Nederland

In Nederland is er regelmatig sprake van een dubbelmandaat. Zo kunnen gemeenteraadsleden, leden van de provinciale staten en Kamerleden meerdere vertegenwoordigende functies tegelijk bekleden. Het is in Nederland niet mogelijk om het lidmaatschap van de Tweede Kamer te combineren met het lidmaatschap van de Eerste Kamer.

België

In België is sinds 1995 op nationaal niveau geen dubbelmandaat meer mogelijk. Voordien konden leden van een deelstaatparlement ook gekozen worden in het federale parlement, en vice versa.

Finland

In Finland is een dubbelmandaat betrekkelijk normaal. De meeste Finse parlementariërs maken ook deel uit van hun gemeenteraad.

Frankrijk

Voor Fransen is het dubbelmandaat de normaalste zaak van de wereld. Het was tot 2000 mogelijk om tot vijf verschillende vertegenwoordigende functies tegelijkertijd uit te oefenen, waardoor er in Frankrijk niet gesproken wordt van dubbelmandaat, maar van cumul des mandats, de cumulatie van mandaten. Twee vertegenwoordigende functies tegelijk is voor 85% van de Franse politici de standaard. Zij zijn vaak député-maire, volksvertegenwoordiger en burgemeester tegelijk.

Ierland

Voor Ierse politici is het sinds 2003 niet meer mogelijk om in Ierland meerdere vertegenwoordigende functies tegelijk te vervullen. De combinatie met het lidmaatschap van het Europees Parlement bestaat, in gedogende vorm en zoals hierboven beschreven, nog wel.

Spanje

Vertegenwoordigers van de regionale assemblée in Spanje mogen wel deelnemen aan verkiezingen voor het Congres, maar moeten bij uitverkiezing hun regionale zetel opgeven. Voor vertegenwoordigers uit de provincie of de gemeente geldt deze beperking niet. Zij mogen dus wel een dubbelmandaat vervullen.

In de Spaanse senaat geldt geen verbod op een dubbelmandaat. Regionale bestuurders kiezen uit hun midden zelfs vertegenwoordigers voor de senaat. De andere leden worden via verkiezingen gekozen.

• 1. 

  Piet Dankert (1934) was a member of the European Parliament from 19 July 1994 to 20 July 1999 and from 17 July 1979 to 7 November 1989 as an independent member, and was aligned with the Progressive Alliance of Socialists and Democrats. He took seat in Parliament on behalf of the Netherlands.
   
• 2. 

  Aimabele Rotterdamse advocaat; sluw jurist, veelzijdige volksvertegenwoordiger, met ongekende werkkracht. Was woordvoeder justitie en middenstand van de VVD-Tweede Kamerfractie. Dwong in 1972 alom respect af toen hij als voorzitter van de Kamercommissie Justitie met veel empathie leiding gaf aan de uiterst emotionele hoorzitting over de voorgenomen vrijlating van de Drie van Breda. Bracht met de KVP'er Van Schaik een wet tot stand over legalisering van casino's en diende met zijn fractiegenote Veder-Smit een initiatiefvoorstel in over abortus. Dat voorstel, later gecombineerd met een voorstel van de PvdA'ers Lamberts en Roethof, strandde in de Senaat. Werd in 1979 Europarlementariër en had daardoor twee jaar een dubbelmandaat. Nadien de eerste voorzitter van het Commissariaat voor de Media.
   
• 3. 

  Wim van Velzen (1943) was a member of the European Parliament from 19 July 1994 to 20 July 2004 as an independent member, and was aligned with the European People's Party. He took seat in Parliament on behalf of the Netherlands.
   
• 4. 

  Hedy d' Ancona (1937) was a member of the European Parliament from 19 July 1994 to 20 July 1999 and from 24 July 1984 to 7 November 1989 as an independent member, and was aligned with the Progressive Alliance of Socialists and Democrats. She took seat in Parliament on behalf of the Netherlands.
   
• 5. 

  De vernieuwingsgezinde PvdA-voorzitter Felix Rottenberg wilde minister Hedy d'Ancona een belangrijke rol laten spelen bij de verkiezingen in 1994. Hij gaf haar in 1993 aanvankelijk de keuze uit het lijsttrekkerschap van de PvdA bij de Europese verkiezingen of een plek als eerste vrouw op de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer.
   
• 6. 

  Spraakmakend buitenland-woordvoerder van de SP in de Tweede Kamer, die zich met veel verve in debatten over vredesmissies en Europese zaken mengde. Toonde grote betrokkenheid bij de ontwikkelingen in het Midden-Oosten en maakte zich sterk voor de Palestijnse zaak. Speelde verder in 2005 een prominente rol bij het verzet tegen de Europese Grondwet en was pleitbezorger van een onderzoek naar de Nederlandse steun aan de Amerikaanse inval in Irak. Was voor hij in 1998 Kamerlid werd docent Nederlands en Engels en beleidsmedewerker van de SP-fractie in de Tweede Kamer. Daarnaast was hij, als eerste SP'er, gemeenteraadslid in Amsterdam.
   
• 7. 

  Geert Wilders (1963) is sinds november 2006 politiek leider van de PVV. Hij is sinds 25 augustus 1998 (met een korte onderbreking in 2002) Tweede Kamerlid. Aanvankelijk was hij dat voor de VVD, maar op 2 september 2004 werd hij een onafhankelijk Kamerlid. In 2023 was hij voor de zesde keer lijsttrekker. De heer Wilders was medewerker van de afdeling Verdragen bij de Ziekenfondsraad, wetstechnisch medewerker van de Sociale Verzekeringsraad en beleidsmedewerker en speechschrijver van de VVD-Tweede Kamerfractie. In 2010 zat hij enige tijd in de gemeenteraad van Den Haag.
   
• 8. 

  Marcel de Graaff (1962) is a member of the European Parliament on behalf of the PVV (Party for Freedom). De Graaff is member of the committee on foreign affairs. Previously De Graaff was a member of the Dutch senate and chair of the committee on infrastructure and the environment. He was frontrunner for the party at the 2014 elections for the European Parliament. During hs tenure as a senator De Graaff was an IT consultant.
   
• 9. 

  Jan Schinkelshoek (1953) was van 30 november 2006 tot 17 juni 2010 Tweede Kamerlid van het CDA. Hij was eerder parlementair journalist, voorlichter van het CDA, directeur voorlichting van het ministerie van Justitie, hoofdredacteur van de 'Haagsche Courant' en directeur communicatie van de Rabobank. Sinds 2010 is hij zelfstandig communicatieadviseur. De heer Schinkelshoek was als Kamerlid onder meer woordvoerder binnenlands bestuur en initiatiefnemer voor de 'parlementaire zelfreflectie'. Tevens was hij ondervoorzitter van de parlementaire onderzoekscommissie financieel stelsel.
   
• 10. 

  Markant PvdA'er die naam maakte als Kamerlid, europarlementariër en minister, maar wiens lidmaatschap van de Europees Commissie op een teleurstelling uitliep. Was van gereformeerden huize en werd tijdens de bezetting socialist. Kwam via de vakbond in de Tweede Kamer en was daar landbouw-woordvoerder. Pleitbezorger van Europese samenwerking en een zeer actief europarlementariër. Werd - ondanks zijn afkeer van uniformen - in het kabinet-Den Uyl minister van Defensie. Kleurrijk minister door soms wat al te openhartige uitspraken en door opvallend optreden. Drukte tegen de wens van zijn partij de aanschaf van de F16 door ('congressen kopen geen vliegtuigen'). Als Europees Commissaris voor sociale zaken trachtte hij tevergeefs aanpak van de jeugdwerkloosheid en medezeggenschap Europees te regelen. Was in de persoonlijke omgang verrassend minzaam.
   
• 11. 

  Regent moderne stijl van PvdA-huize uit een bestuurdersfamilie. Achtereenvolgens Tweede Kamerlid, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland en burgemeester van Amsterdam. Was als Kamerlid een warm pleitbezorger van Europese samenwerking en ontwierp een regeling voor rechtstreekse verkiezing van het Europees Parlement. Speelde verder een belangrijke rol bij de debatten over de Grondwetsherziening van 1983. Krachtige burgemeester van Amsterdam, die met voortvarendheid de drugsoverlast bestreed. Wist, ondanks zijn 'Haagse' afkomst, populariteit te verwerven onder de Amsterdammers door zijn open en directe wijze van besturen en zijn goede contacten met 'gewone' Amsterdammers. Warme, innemende man, die zich met veel toewijding voor de publieke zaak inzette.
   
• 12. 

  Harry Notenboom (1926) was a member of the European Parliament from 17 July 1979 to 24 July 1984 as an independent member, and was aligned with the European People's Party. He took seat in Parliament on behalf of the Netherlands.
   
• 13. 

  Kenner van de parlementaire geschiedenis met grote parate feitenkennis. Als medewerker van het PDC nauw betrokken bij websites over parlement en politiek en beheerder van het omvangrijke biografisch archief, het databestand over Nederlandse politici. Promoveerde in 1998 op een lijvig proefschrift over de Eerste Kamer, schreef samen met J.Th.J. van den Berg een boek over de parlementaire geschiedenis 1946-2016 en publiceert regelmatig in tijdschriften en dagbladen. Sinds 1 december 2018 is hij bijzonder hoogleraar parlementaire geschiedenis en parlementair stelsel in Maastricht.