Strategie Nieuw Links

Nieuw Links¹ heeft vanaf het begin van haar ontstaan veel invloed verworven binnen de PvdA.² Het bleef echter een stroming binnen een bestaande partij: het werd nooit een formele organisatie. Op het congres van 1966 werden er 7 Nieuw-Linkssympathisanten in het partijbestuur gekozen, onder wie André van der Louw³ en Irene Vorrink⁴. Voorzitter Tans⁵ had al laten weten dat hij voorstander was van deelname van Nieuw-Linksers aan het bestuur. Tijdens dit congres werd ook een greep naar daadwerkelijke politieke macht gedaan: Hans van den Doel⁶ verkreeg een verkiesbare plaats voor de landelijke verkiezingen in 1967.

Besturen

Naar aanleiding van deze verkiezingen zou Nieuw Links fel uithalen naar de PvdA-leiding. In een brief aan het partijbestuur schreef de beweging: 'Wij constateren verbluft dat de Tweede Kamerfractie al tijdens het tellen der stemmen een vrijerij is aangegaan met D'66⁷.' Nieuw Links vond dat het verlies van zes zetels juist reden was om geen regeringsverantwoordelijkheid te dragen, de kiezer had zich immers maar al te duidelijk uitgesproken.

Het besturen van de PvdA werd er door de komst van Nieuw Links in het bestuur niet makkelijker op. Tijdens de vergaderingen stonden de stemverhoudingen van te voren al vast doordat de Nieuw Linksers zich en bloc tegenover de rest van het partijbestuur opstelden. Ook werd er veel over dezelfde onderwerpen gediscussieerd zonder concrete resultaten. De felle aanvallen van Nieuw Links leidden binnen de partij regelmatig tot penibele situaties. Nieuw Links stond bijvoorbeeld lijnrecht tegenover de PvdA tijdens de Maagdenhuisbezetting, tijdens de studentenprotesten in Berlijn en Parijs en over de erkenning van de DDR.

Bij het volgende congres in 1969 was het grootste succes voor Nieuw Links de verkiezing van Van der Louw als vice-voorzitter. In het nieuwe bestuur namen ook nog 8 Nieuw-Linksers zitting. Miljoenen mensen hebben destijds op de televisie gezien dat Van der Louw van enthousiasme zijn beroemd geworden 'berendans' opvoerde.

Polarisatie

Op het congres van 1969 werd ook de compromiscultuur vervangen door de polarisatiestrategie. Er werd bijvoorbeeld een motie aangenomen waarin werd gesteld dat er geen regeringsdeelname met de KVP⁸ tot stand mocht komen. Op deze manier zou de PvdA duidelijkheid verschaffen aan de kiezers ten opzichte van de richting die de partij op wilde gaan. De motie is ook een reactie op de moeizame verhoudingen met de KVP. De Nacht van Schmelzer⁹ lag nog vers in het geheugen. Omdat een aantal linksgeoriënteerde KVP'ers de PPR¹⁰ hadden opgericht was er voor de PvdA ook een smallere basis voor samenwerking met de KVP. Hoewel de PvdA-leden enthousiast waren over de motie, was het partijbestuur bang dat de motie de partij in de oppositiebanken zou dwingen.

Het afwijzen van de KVP als coalitiepartner leidde tot een samenwerkingsverband met de progressieve partijen PPR en PSP¹¹. De CPN¹² was uitgesloten van deze samenwerking en D66⁷ hield zichzelf op een afstand. Het samenwerkingsverband werd ook wel het Progressief Akkoord (PAK) genoemd. Het PAK wilde dat een nieuw op te richten organisatie kandidaten voor de Kamerverkiezingen kon aanstellen. Bovendien zou deze organisatie stembusakkoorden moeten realiseren. De PvdA kon niet anders dan deze plannen afkeuren. Nieuw Links had er namelijk zelf voor gezorgd dat alleen het partijcongres hierover kon beslissen.

Op voorstel van Han Lammers¹³ werd in 1969 bovendien door het PvdA-congres een voorstel over de wenselijkheid van erkenning van de DDR aangenomen. Programmapunten die (deels) werden overgenomen, betroffen onder meer de inkomenspolitiek, de medezeggenschap in bedrijven en de belasting op erfenissen. Andere voorstellen, zoals de invoering van een republiek in Nederland, haalden het echter niet.

Tweede Kamerverkiezingen

Intussen werden er al voorbereidingen voor de komende Kamerverkiezingen gehouden. In 1970 werd er een nieuwe lijsttrekker voor de landelijke verkiezingen gekozen. Nieuw Links was voor een meerhoofdig politiek leiderschap. Ook wilde zij dat de zeggenschap in het bestuur kwam te liggen in plaats van in de Tweede-Kamerfractie. Om strategische redenen nam Nieuw Links genoegen met Den Uyl. Inmiddels was namelijk DS'70¹⁴ opgericht. Een partij die door onvrede over de radicale koers van de PvdA was afgesplitst. Nieuw Links had Van den Doel graag als partijleider gezien maar zij wilde geen uitstroom van kiezers naar DS'70 veroorzaken.

Met het oog op de verkiezingen van 1972 werd tijdens het partijcongres in 1971 op initiatief van Han Lammers en Marcel van Dam¹⁵ de door hun zelf ingediende motie om niet met de KVP te regeren weer ingetrokken. Regeren was toch een prioriteit geworden en dus kon de PvdA de KVP niet al bij voorbaat uitsluiten.

Meer over

• 1. 

  In 1965 ontstond onder de naam 'Nieuw Links' een vernieuwingsbeweging in de PvdA. Deze groep vernieuwers streefde naar verbetering van de interne partijdemocratie en wilde door een radicaler programma de duidelijkheid in de politiek vergroten.
   
• 2. 

  De Partij van de Arbeid (PvdA) is een progressieve, sociaaldemocratische partij. De partij werd opgericht in 1946 als een voortzetting van de vooroorlogse Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP), de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) en de Christelijk-Democratische Unie (CDU). De PvdA trok samen met GroenLinks op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
   
• 3. 

  Overtuigd sociaaldemocraat, die in de jaren zestig de vernieuwingsbeweging in de PvdA leidde en daarna een populair burgemeester van Rotterdam werd. Zoon van een melkboer en actief in de socialistische jeugdbeweging en enige jaren perschef van de VARA. Als voorman van Nieuw Links werd hij (vice)voorzitter van de PvdA. Voorstander van grotere invloed van partijleden en van heldere scheidslijnen in de politiek. Zijn benoeming tot burgemeester van Rotterdam was omstreden, maar hij verwierf snel de sympathie van zowel de 'gewone man' als van de ondernemers. In 1981 werd hij uit plichtsbesef minister in het tweede kabinet-Van Agt. Na een korte periode in de Tweede Kamer voorzitter van Rijnmond en - na de mislukte vorming van een Rijnmondprovincie - omroep- en sportbestuurder. Warme persoonlijkheid met onafscheidelijke pijp en snor, die idealisme en pragmatisme combineerde.
   
• 4. 

  Nonconformistische PvdA-senator en enige vrouwelijke minister in het kabinet-Den Uyl. Dochter van PvdA-voorman Koos Vorrink. Deskundig op het gebied van het sociaal recht en actief in Nieuw Links. Als minister van Volksgezondheid en Milieuhygiëne presenteerde zij diverse nota' s en bracht zijn enkele milieuwetten tot stand. Liberaliseerde verder de drugswetgeving, waarbij meer onderscheid werd gemaakt tussen hard- en softdrugs. Voorvechtster van vrouwenemancipatie. Verzette zich als minister openlijk tegen het besluit van haar collega Van Agt om het Openbaar Ministerie te gelasten de abortuskliniek 'Bloemenhove' te sluiten. Haar wethouderschap van Amsterdam werd geen succes en was van korte duur.
   
• 5. 

  Limburgse politicus die via de Nederlandse Volksbeweging in 1946 als Katholiek doorbrak naar de PvdA. Neerlandicus die in Maastricht leraar was. Stond in de jaren vijftig onder zware druk van het episcopaat en de katholieke gemeenschap om zijn partijlidmaatschap op te geven. Verscheurde echter de brief waarin het schoolbestuur hem dit uitdrukkelijk vroeg. Vanaf 1954 als Tweede Kamerlid woordvoerder onderwijs. Als voorzitter van de PvdA in de roerige jaren zestig deed hij al het mogelijke om bruggen te bouwen tussen vernieuwingsbeweging Nieuw Links en de 'oude' partij. Wist zo een breuk te voorkomen. Bereidde later de oprichting van de universiteit in Maastricht voor en werd voorzitter van het eerste college van bestuur. Beminnelijk, zachtaardige man.
   
• 6. 

  Sociaaldemocratische econoom uit een gereformeerd gezin. Zoon van een Zierikzeese bankier en wethouder. Eén van de leidende figuren en ideologen van Nieuw Links, de vernieuwingsbeweging in de PvdA. Werd in 1967 als vertegenwoordiger daarvan PvdA-Tweede Kamerlid. Voerde als welsprekende woordvoerder volkshuisvesting felle oppositie tegen het beleid van de ministers Schut en Udink. Hield zich daarnaast bezig met financieel-economische zaken. Werd in 1973 hoogleraar in Nijmegen en later in Amsterdam. Publiceerde over het Nederlandse economische beleid. Door een herseninfarct al op betrekkelijk jonge leeftijd gehandicapt geraakt.
   
• 7. 

  Democraten 66 (D66) is een hervormingsgezinde sociaal-liberale partij. De huidige politiek leider is Rob Jetten. De partij werd opgericht op 14 oktober 1966 door 44 'homines novi', waarvan er 25 eerder bij andere politieke partijen actief waren geweest. Belangrijkste initiatiefnemer en voorman (tot 1998) was de oud-journalist Hans van Mierlo.
   
• 8. 

  De KVP was een christendemocratische partij, die, hoewel zij voor iedereen openstond, vrijwel uitsluitend aanhang had onder de katholieken. De partij was in 1945 de opvolger van de vooroorlogse RKSP. In 1980 fuseerde zij met ARP en CHU tot het CDA. De KVP had met name in sommige streken (Limburg, Noord-Brabant, delen van Gelderland, Twente) een sterke machtspositie.
   
• 9. 

  Het slot van de algemene beschouwingen over de begroting voor 1967 in de nacht van 13 op 14 oktober 1966 staat bekend als de Nacht van Schmelzer. Het debat eindigde namelijk in de nachtelijke uren met de aanneming van een door KVP-fractievoorzitter Schmelzer ingediende motie, die door het kabinet-Cals tot motie van wantrouwen was verklaard. Die stemmingsuitslag leidde tot de val van het kabinet.
   
• 10. 

  De Politieke Partij Radikalen (PPR) was een radicaal-christelijke partij. De partij werd op 27 april 1968 opgericht door christenradicalen die zich hadden afgesplitst van vooral de Katholieke Volkspartij (KVP) en in mindere mate de Anti-Revolutionaire Partij (ARP). In 1991 fuseerde de PPR met CPN, EVP en PSP tot GroenLinks.
   
• 11. 

  De Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP), opgericht in 1957, was een pacifistische partij, die tevens streefde naar hervorming van de maatschappij in socialistische zin. In 1990 fuseerde de partij met PPR, CPN en EVP tot GroenLinks.
   
• 12. 

  De Communistische Partij van Nederland (CPN) was een communistische partij die na de Tweede Wereldoorlog veertig jaar lang (tot 1986) met een Eerste Kamerfractie en Tweede Kamerfractie vertegenwoordigd was in de Staten-Generaal. Bij de Tweede Kamerverkiezingen in de periode 1946-1986 schommelde het zetelaantal van de CPN tussen de 2 en 10. De partij maakte altijd deel uit van de oppositie. Hoewel de CPN geen eigen jongerenorganisatie kende, was het Algemeen Nederlands Jeugdverbond (ANJV) politiek gezien nauw verbonden aan de CPN.
   
• 13. 

  Journalist, voorman van Nieuw Links en bestuurder. Zoon van de directeur van de Rijksvoorlichtingsdienst. Was redacteur van 'De Groene' en speelde midden jaren zestig een belangrijke rol bij de vernieuwing van de PvdA. Was de man achter de anti-KVP-resolutie in 1969. Als wethouder van Amsterdam kwam hij in conflict met zijn partij. Werd daarna landdrost van de IJsselmeerpolders, burgemeester en de eerste Commissaris van de Koningin in Flevoland. Bekwaam bestuurder. Orgelliefhebber en organist
   
• 14. 

  DS'70 was een centrumrechtse sociaaldemocratische partij. De partij werd opgericht in 1970 als afsplitsing van de Partij van de Arbeid, door leden die ontevreden waren over de koers van die partij, zowel op financieel-economisch gebied als bij het buitenlands beleid. De partij was tot juli 1972 vertegenwoordigd in het kabinet-Biesheuvel I.
   
• 15. 

  Sociaaldemocraat die bekendheid kreeg als VARA-ombudsman en daarna vooraanstaand PvdA-politicus en omroepbestuurder werd. In het kabinet-Den Uyl bevorderde hij als staatssecretaris de bouw van woningen voor jongeren en alleenstaanden (Van Dameenheden). Daarna voerde hij fel oppositie tegen het huurbeleid van zijn opvolger Brokx en het woningbeleid van minister Beelaerts. Was een jaar minister in het kabinet-Van Agt II. Speelde, opnieuw Kamerlid zijnde, een prominente rol als vicevoorzitter van de enquêtecommissie RSV. Sloot zijn loopbaan af als voorzitter van de VARA. Gewiekst debater, sofistisch ondervrager in het programma 'De achterkant van het gelijk' en kritisch Volkskrant-columnist, die steeds meer afstand nam van de PvdA en daarmee later brak.