De Europese Unie en Nederland: positie, actoren en opvattingen

Bron: European Commission

Nederland is sinds de oprichting van de EGKS¹ in 1952 betrokken bij de Europese samenwerking. Vandaag de dag is Nederland een van de 27 lidstaten van de Europese Unie. In de verschillende organen van de EU heeft Nederland verschillende rollen, posities en kan Nederland op verschillende manieren invloed uitoefenen. Europa-Nu.nl is dé bron van informatie over de relatie tussen Nederland en Europa. De belangrijkste focus van de website ligt op informatie over de rol, positie en invloed van Nederland in en op de EU.

Die invloed en positie is namelijk van groot belang. Het Europese beleid zorgt er namelijk voor dat meer dan de helft van de wetten die in Nederland gelden voortvloeien uit Europese wetgeving. Het invoeren van Europese wetgeving leidt in een bepaalde mate tot een verlies van soevereiniteit, maar daar staan ook voordelen tegenover. De economie van een relatief klein, open land als Nederland is bijvoorbeeld in grote mate afhankelijk van internationale samenwerking. Zo profiteert de op export gerichte Nederlandse economie van het vrije verkeer van goederen en kapitaal in de EU.

In de Nederlandse samenleving is de toename van Europese integratie geregeld voer voor discussie. Het merendeel van de Nederlandse bevolking heeft een positief beeld van de EU, maar andere Nederlanders zijn bang dat Europese integratie ertoe leidt dat de eigen cultuur en identiteit verloren gaan. Dit is terug te zien in de houding van Nederland binnen Europa. Nederland neemt enerzijds vaak het initiatief bij onderwerpen die meerdere landen raken, maar is anderzijds kritisch en terughoudend over instemming met verdere uitbreiding van Europese bevoegdheden.

Nederland werkt inmiddels meer dan 70 jaar lang met andere landen samen in Europees verband. Die samenwerking begon met de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal² (EGKS) in 1951, werd voortgezet onder de EEG, en is uiteindelijk uitgegroeid tot de Europese Unie. De belangen en positie van Nederland ten aanzien van Europese instituties zijn dan ook aanzienlijk veranderd door de tijd heen.

Bron: The Council of the European Union

De Nederlandse en Europese politiek zijn veel meer verweven met elkaar dan in eerste instantie vaak gedacht. Inmiddels zijn meer dan de helft van onze nieuwe wetten het gevolg van Europees beleid op de terreinen waar een deel van de soevereiniteit is overgedragen aan de EU.

Als lidstaat van de EU beslist Nederland mee over wetgeving van de EU en kan met verschillende middelen de Europese besluitvorming beïnvloeden, de Nederlandse rol in Europa bijsturen en indien gewenst zelfs radicaal ingrijpen.

Het parlement kan ook enige invloed uitoefenen op de inzet van nationale bewindspersonen in Europees verband, zo speelt het contact met de Nederlandse Europarlementariërs een belangrijke verbindende rol in het contact en de invloed van de Nederlandse politiek op het Europees beleid.

Nederland heeft sinds 16 juli 2024 31 van 720 zetels in het Europees Parlement³. Sinds 1 februari 2020 had ons land recht op 29 van de 705 zetels. Voor de verkiezing tot Europarlementarier gelden de regels van de Kieswet⁴.

In het Europees Parlement³ (EP) verenigen de parlementariërs zich niet op basis van nationaliteit, maar op basis van politieke overtuiging. De honderden nationale politieke partijen hebben zich aangesloten bij verschillende EP-fracties. Een klein deel van de parlementariërs is niet aangesloten bij een fractie; zij vallen onder de niet-ingeschrevenen. De politieke voorkeur van een fractie heeft een partij-overstijgend karakter. Zo zitten het CDA⁵ en de ChristenUnie samen in de EVP⁶-fractie en maken de VVD⁷ en D66⁸ deel uit van de Renew Europe⁹-fractie.

Er zijn in totaal 27 eurocommissarissen die in zijn geheel de Europese Commissie¹⁰ vormen. Elke lidstaat kandideert één eurocommissaris, zo is er dus altijd één Nederlandse eurocommissaris. Nederland levert al sinds 1958 eurocommissarissen. De huidige Nederlandse Eurocommissaris is Frans Timmermans¹¹ (PvdA).

Momenteel zijn er drie agentschappen van de Europese Unie¹² gezeteld in Nederland: het Europees Geneesmiddelenbureau¹³ (EMA), Europol¹⁴ en Eurojust¹⁵. Zij zijn onderdeel van een netwerk bestaande uit meer dan veertig agentschappen die actief zijn in de Europese Unie¹⁶.

Anno 2023 is 80% van de Nederlanders van mening dat het land profiteert van EU-lidmaatschap¹⁷. EU-breed is die opvatting 72%. Ook is 72% van de Nederlanders optimistisch over de toekomst van Europa. Tegelijk roept de EU maar bij 47% een enthousiast beeld op. Door de jaren heen is er wel het een en ander veranderd aan de opvattingen in Nederland over Europa. Rond 2015 was de stemming bijvoorbeeld eurosceptischer dan tegenwoordig.

Het lidmaatschap van de Europese Unie¹⁶ brengt niet voor ieder lidstaat dezelfde voor- en nadelen met zich mee. De meningen over de voor- en nadelen van het lidmaatschap verschillen niet alleen per lidstaat, ook binnen lidstaten zijn de meningen verdeeld. Door het lidmaatschap van de Europese Unie kunnen de regeringen van de lidstaten niet langer over alle onderwerpen zelf beslissen en zijn er regels waar alle lidstaten zich aan moeten houden. Tegelijkertijd betekent dit dat er allerlei rechten zijn die voor alle burgers van de EU gelden.

• 1. 

  Dit verdrag regelde de gemeenschappelijke controle over de zware industrie en mijnbouw in zes Europese landen: de Beneluxlanden, Duitsland, Frankrijk en Italië. Het in augustus 1952 ondertekende verdrag was een eerste stap naar Europese integratie. De EGKS had een Hoge Autoriteit die als supranationaal college fungeerde en een eigen parlement, bestaande uit parlementariërs uit de lidstaten.
   
• 2. 

  Het Verdrag tot oprichting van een Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS-Verdrag of Verdrag van Parijs) werd in 1951 gesloten door zes landen: België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg en Nederland. Het werd in 1952 van kracht. De EGKS vormde zich tot de voorloper van de latere Europese Unie.
   
• 3. 

  The European Parliament is the EU's law-making body. It is directly elected by EU voters every 5 years.
  What does the Parliament do?
  The Parliament has 3 main roles:
  Legislative
   
• 4. 

  De verkiezingen voor Nederlandse leden van het Europees Parlement zijn qua systematiek vergelijkbaar met de verkiezingen voor de Tweede Kamer. Voor de brexit (31 januari 2020) had Nederland 26 zetels; daarna is een deel van de Britse zetels herverdeeld waardoor Nederland er drie zetels bij kreeg. Na uitbreiding van het ledental heeft Nederland 31 Europarlementariërs.
   
• 5. 

  Het CDA is met drie leden vertegenwoordigd in het Europees Parlement (EP). De CDA-leden maken deel uit van de fractie van de Europese Volkspartij (EVP).
   
• 6. 

  De fractie van de Europese Volkspartij is een centrum-rechtse politieke fractie en vertegenwoordigt de christendemocratische stromingen in het Europees Parlement. De fractie is gelieerd aan de EVP-partij.
   
• 7. 

  De VVD is met vier leden vertegenwoordigd in het Europees Parlement (EP). De VVD-leden maken deel uit van de fractie Renew Europe, waarin ook de D66-delegatie is vertegenwoordigd.
   
• 8. 

  De D66-delegatie in het Europees Parlement telt drie leden. De delegatie maakt deel uit van de fractie Renew Europe, waarin ook de VVD-delegatie is vertegenwoordigd.
   
• 9. 

  Renew Europe is sinds 12 juni 2019 de fractie van liberale en (liberaal-)democratische stromingen in Europa. Voorbeelden van deze partijen zijn de Belgische Open VLD, de Duitse Freie Demokratische Partei (FDP) en de Franse Mouvement Démocrate.
   
• 10. 

  The European Commission is the executive body of the EU and runs its day-to-day business. It is made up of the College of Commissioners, 27 European Commissioners, one for each member state, who are each responsible for one or several policy areas. In addition, the 'Commission' also refers to the entire administrative body that supports the Commissioners, consisting of the Directorates-General and the Services.
   
• 11. 

  Frans Timmermans is Minister of Foreign Affairs since November 5th 2012. Between 2007 and 2010 Timmermans was junior minister of Foreign Affairs, charged with European Cooperation. In 1998 Timmermans became member of the House of Representatives, serving terms until 2007 and again in between 2010 and 2012. Prior to his political career Frans Timmermans served with dr. M. van der Stoel, High Commissioner of national minorities at OSCE and was member of the cabinet of Commissioner Van den Broek at the EC. He also worked at various posts at the Ministry of Foreign Affairs.
   
• 12. 

  Een Europees agentschap is een instantie die zich bezighoudt met de ondersteuning en uitvoering van specifieke juridische, technische of wetenschappelijke overheidstaken. Hierbij werken zij nauw samen met de Europese Commissie en de nationale overheden van de EU-lidstaten, zonder direct deel uit te maken van nationale ministeries of de Europese instellingen. Daarnaast onderhouden zij ook banden met maatschappelijke organisaties en onderzoeksinstituten uit de lidstaten.
   
• 13. 

  The European Medicines Agency (EMA) is a decentralised body of the European Union with headquarters in Amsterdam. Its main responsibility is the protection and promotion of public and animal health, through the evaluation and supervision of medicines for human and veterinary use.
   
• 14. 

  The European Police Office (Europol) is the EU’s law enforcement agency, whose remit is to help make Europe safer by assisting law enforcement authorities in EU member countries.
   
• 15. 

  The EU's Judicial Cooperation Unit (Eurojust) supports judicial coordination and cooperation between national authorities in combating serious organised crime affecting more than one EU country.
   
• 16. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
   
• 17. 

  DEN HAAG (PDC) - Europeanen zien de stijgende kosten van het levensonderhoud als grootste uitdaging voor de Europese Unie. Maar liefst 93 procent van de ondervraagden beaamt dit. Ook voor 81 procent van de Nederlanders is inflatie de grootste zorg. Dit blijkt uit de Eurobarometer, waarvoor burgers uit alle 27 EU-lidstaten werden ondervraagd. Vorig jaar werd klimaatverandering nog als grootste uitdaging gezien. Zorgen over armoede en maatschappelijke uitsluiting, en klimaatverandering completeren de top drie van vaakst genoemde uitdagingen voor zowel de EU als geheel en voor Nederland.