Abdicatie

Een koning(in) kan afstand doen van het koninklijk gezag. Dat heet abdicatie. Abdicatie gebeurt bij Akte. De ondertekening daarvan geschiedt door de Koning¹ en de troonopvolger, in aanwezigheid van de ministers, van andere leden van het Koninkijk Huis² en van hoogwaardigheidsbekleders, zoals de vicepresident van de Raad van State³. Bij de abdicatie van Willem I waren ook de leden van de Raad van State aanwezig. Er is hiervoor overigens geen formele regeling. De Akte wordt voorzien van het koninklijk zegel.

Afstand doen heeft hetzelfde rechtsgevolg als het overlijden van de Koning, namelijk erfopvolging op de wijze zoals in de Grondwet is vastgelegd. Op het moment dat de Koning de handtekening onder de Akte van Abdicatie heeft gezet, is direct de eerste in de lijn der troonopvolging Koning.

In de geschiedenis heeft viermaal een koning(in) definitief afstand gedaan van het koninklijk gezag:

• - 

  koning Willem I⁴. Hij deed dat op op 7 oktober 1840, 12.00 uur op Paleis het Loo in Apeldoorn
• - 

  koningin Wilhelmina⁵. Zij deed dat op 4 september 1948, 12.00 uur in het Paleis op de Dam in Amsterdam
• - 

  koningin Juliana⁶. Zij deed dat op 30 april 1980, 12.00 uur in het Paleis op de Dam in Amsterdam
• - 

  koningin Beatrix⁷. Zij deed dat op 30 april 2013, 12.00 uur in het Paleis op de Dam in Amsterdam

Een Koning kan ook tijdelijk afstand doen van het koninklijk gezag, waarna een regent⁸ dat gezag waarneemt.

Na zijn abdicatie behield Willem I de titel 'koning', maar hij kreeg tevens de titel 'Graaf van Nassau'. Wilhelmina en Juliana voerden na hun terugtreden als koningin de titel 'prinses'.

De Aktes van Abdicaties worden bewaard in het Nationaal Archief. Afschriften ervan worden onder meer gezonden aan beide Kamers der Staten-Generaal, aan de Raad van State en aan de Hoge Raad der Nederlanden.

Meer over

• 1. 

  Nederland is een koninkrijk. Dat betekent dat een koning het staatshoofd is of eigenlijk: het 'onschendbare deel' van de regering. Het Statuut voor het Koninkrijk bepaalt dat de Kroon van het Koninkrijk wordt gedragen door de erfgenamen van koningin Juliana. Sinds 30 april 2013 is Willem-Alexander koning der Nederlanden.
   
• 2. 

  In de Wet lidmaatschap Koninklijk Huis is vastgelegd wie lid zijn van het Koninklijk Huis. Aan het hoofd van het Koninklijk Huis staat de Koning. Sinds 2013 wordt deze positie vervuld door Koning Willem-Alexander. Leden van het Koninklijk Huis zijn diegenen die volgens de grondwet de vorst kunnen opvolgen en aan hem/haar verwant zijn in de eerste of tweede graad van bloedverwantschap, alsmede het staatshoofd dat afstand van het koningschap heeft gedaan. Ook de echtgenoten van alle bovenstaande personen zijn lid van het Koninklijk Huis.
   
• 3. 

  De vicepresident van de Raad van State heeft de feitelijke leiding van dit Hoge College van Staat, het belangrijkste adviesorgaan van de regering. Hij of zij bekleedt tevens het voorzitterschap van de Afdeling Advisering van de Raad van State, die adviezen uitbrengt over onder meer wetsvoorstellen en verdragen. Verder is de vicepresident een belangrijk (persoonlijk) adviseur van het staatshoofd bij staatkundige kwesties.
   
• 4. 

  De 'Koning-Koopman'. Eerste Nederlandse koning na het herstel van de zelfstandigheid in 1814. Had ervaring als vorst opgedaan in Fulda. Regeerde als verlichte autoritaire vorst en zette zich in voor ontwikkeling van het economisch leven (kanalen!). Weigerde zich lange tijd neer te leggen bij de afscheiding van België van 1830 en veroorzaakte mede daardoor problemen met de staatsfinanciën. Die financiële politiek was de voornaamste bron van kritiek van de oppositie. Trad in 1840 teleurgesteld af na een beperkte Grondwetsherziening. Verloor de grote lijnen vaak uit het oog, doordat hij zich te veel bezighield met details. Beschouwde ministers als zijn dienaren en stelde in hen vaak weinig vertrouwen.
   
• 5. 

  Dochter van koning Willem III, die al op haar tiende, aanvankelijk onder het regentschap van haar moeder, koningin werd. In september 1898 als koningin ingehuldigd en daarna vijftig jaar regerend vorstin. Haar regering kenmerkte zich lange tijd door een zekere afstandelijkheid tot de bevolking, maar in de Tweede Wereldoorlog werd zij uitermate populair. Nadat zij in de meidagen van 1940 noodgedwongen was uitgeweken naar Londen gaf zij haar rol als 'Moeder des Vaderlands' ten volle gestalte door het verzet via radio-toespraken te inspireren. Zag zichzelf als leidsvrouwe van een vernieuwd en verenigd volk. Nadat na de bevrijding bleek dat de oorlog niet de politieke vernieuwing had gebracht die zij had gewenst, deed zij afstand van de troon. Krachtige persoonlijkheid, godsdienstig en temperamentvol.
   
• 6. 

  Vorstin, die op menselijke ('gewone') manier inhoud wilde geven aan haar taak en weinig op had met 'protocol'. Stond daardoor veel dichter bij de bevolking dan haar moeder. Verklaarde bij haar inhuldiging het moederschap net zo belangrijk te vinden als haar rol als vorstin. Had goede banden met Drees en Beel. Kreeg twee maal te maken met ernstige constitutionele moeilijkheden. In 1956 door de 'kwestie-Soestdijk (vaak aangeduid als Greet Hofmansaffaire) en in 1976 door de Lockheedaffaire waarbij haar echtgenoot in opspraak kwam. Dat deed geen afbreuk aan haar populariteit. Zette zich in het bijzonder in voor het maatschappelijk werk en voor gehandicaptenzorg.
   
• 7. 

  Prinses Beatrix was tot zij op 30 april 2013 abdiceerde ten gunste van haar zoon Willem-Alexander regerend vorstin. Als zodanig trad zij op 30 april 1980 aan. Prinses Beatrix is de oudste dochter van koningin Juliana en prins Bernhard. Zij studeerde rechten in Leiden en heeft speciale belangstelling voor het gehandicaptenbeleid en voor cultuur. In 1966 huwde zij met Claus von Amsberg, die in 2002 overleed. Zij kregen drie zonen, van wie de middelste, prins Friso, in 2013 is gestorven. Door haar met grote plichtsbetrachting, waardigheid en betrokkenheid uitgeoefende koningschap verwierf zij veel aanzien en waardering. In 1996 ontving zij de Karlsprijs en in 2005 kreeg zij een eredoctoraat aan de Leidse Universiteit.
   
• 8. 

  Een regent is iemand die tijdelijk het koninklijk gezag uitoefent, we spreken dan van een regentschap. In welke gevallen een regent optreedt, is geregeld in de Grondwet.