Frans-Duitse samenwerking

Bron: The Council of the European Union

De samenwerking tussen Frankrijk en Duitsland is een belangrijke factor in de Europese samenwerking. Deze 'erfvijanden' hebben vaak tegenover elkaar op het slagveld gestaan, maar sinds de Tweede Wereldoorlog zijn deze landen een belangrijke motor voor de Europese integratie.

De goede betrekkingen tussen Frankrijk en Duitsland hebben meermaals aan de grondslag van Europese verdragen en ontwikkelingen gelegen. De stuwende kracht achter de Economische en Monetaire Unie¹ was bijvoorbeeld de Franse wens om de economische macht van een verenigd Duitsland te controleren, na de val van de muur.

Recent waren president Emmanuel Macron² en bondskanselier Angela Merkel³ lange tijd het gezicht van de Frans-Duitse as. De twee leiders waren gezamenlijk de motor achter het hernieuwde vriendschapsverdrag van 2019 tussen Frankrijk en Duitsland, waarin de Europese ambities van beide landen werden besproken. Na de Bondsdagverkiezingen van 2021 heeft Olaf Scholz⁴ Angela Merkel opgevolgd als bondskanselier. Emmanuel Macron werd in april 2022 herkozen als president van Frankrijk.

De onrustige betrekkingen gaan ver terug, met als meest relevante startpunt de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871. De Noord-Duitse staten vochten, onder leiding van Pruisen en met hulp van de Zuid-Duitse staten, tegen Frankrijk. Na de overwinning voegden de Duitse staten zich samen tot het Duitse rijk. Frankrijk moest gigantische oorlogsschatting betalen en het verlies van de oorlog werd door de Fransen als grote nederlaag ervaren.

De spanningen die uit deze nederlaag voortkwamen, samen met een zeer imperialistisch buitenlandbeleid van de Europese grootmachten, hebben mede bijgedragen aan het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Van 1914 tot 1918 stonden de twee landen weer tegenover elkaar in een uitputtingsslag, die uiteindelijk door de geallieerden, waaronder Frankrijk, gewonnen werd. Maar de geschiedenis herhaalde zich: door de nederlaag van Duitsland, verergerd door de strenge eisen in het Verdrag van Versailles, is uiteindelijk het klimaat ontstaan waarin de Tweede Wereldoorlog kon plaatsvinden.

Pas na afloop van de Tweede Wereldoorlog, na meer dan 80 jaar strijd, waren Frankrijk en Duitsland in staat om de strijdbijl te begraven. De samenwerking die hieruit voortkwam, was essentieel voor het ontstaan van het Europese project dat zou uitmonden in de Europese Unie⁵.

In 1951, in feite nog maar kort na het einde van de Tweede Wereldoorlog, besloten de beide landen om zo afhankelijk van elkaar te worden op economisch gebied dat oorlog ondenkbaar zou worden. Ze maakten hun kolen- en staalindustrie sterk afhankelijk van elkaar in de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal⁶, de EGKS. Het was de eerste uiting van een Frans-Duitse samenwerking en vormde de basis voor de Europese Unie in zijn huidige vorm.

Sinds bondskanselier Konrad Adenauer (1949-1963) en president Charles de Gaulle (1959-1969) het Élysée-verdrag van 1963 ondertekenden, houden de Franse president en de Duitse kanselier elkaar regelmatig op de hoogte van hun standpunten voorafgaand aan internationale regeringsconferenties. Het Élysée-verdrag, ook wel bekend als het vriendschapsverdrag, omvatte een samenwerking op buitenlands, economisch beleid, militaire samenwerking en uitwisseling van studenten tussen Frankrijk en West-Duitsland.

Een goede verstandhouding

Politieke vriendschap tussen de Franse en Duitse regeringsleiders is essentieel gebleken voor een intensieve Europese samenwerking. Tijdens het bondskanselierschap van Helmut Schmidt (1974-1982) overlegden de Duitse bondskanselier en de Franse president Valéry Giscard d'Estaing (1974-1981) vaker dan in de periode daarvoor. De goede persoonlijke verstandhouding tussen de twee collega's droeg onmiskenbaar bij aan de intensieve samenwerking tussen de landen, ook binnen de Europese Unie.

Ook bondskanselier Helmut Kohl (1982-1998) en president François Mitterand (1981-1995) vormden een sterke politieke vriendschap: ze vonden elkaar in het streven naar Europese eenwording. Een gezamenlijk bezoek aan de slagvelden in Verdun stond symbool voor de verzoening tussen Frankrijk en Duitsland. Hand in hand herdachten Kohl en Mitterand daar de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog.

Duitse eenwording

Na de val van de muur in 1989 waren er vanuit het Franse kamp nog sterke twijfels bij een Duitse eenwording. Mitterand zag de steeds verdergaande Europese samenwerking als kans om de industriële kracht van Duitsland te beteugelen. De voorwaarde voor Duitse eenwording werd de economische en monetaire integratie van de Unie, met een gezamenlijke munt als hoogtepunt. Duitsland leverde zijn sterke D-mark in, en Frankrijk steunde de Duitse eenwording.

Tussen de Duitse leider Gerhard Schröder (1998-2005) en de Fransman Jacques Chirac (1995-2007) boterde het op persoonlijk vlak minder goed dan tussen hun voorgangers. Het Franse EU-voorzitterschap, met als hoogtepunt het Verdrag van Nice⁷ (2000), verliep minder soepel dan verwacht en bracht de nodige spanningen met zich mee.

Na de Amerikaanse inval in Irak van 2003 keerden zowel Frankrijk als Duitsland zich echter tegen het beleid van de Verenigde Staten. Voor het gezamenlijke Europese defensiebeleid én voor de Frans-Duitse samenwerking betekende dit een impuls. Op 22 januari 2003 vierden Frankrijk en Duitsland veertig jaar Élysée-verdrag.

In 2003 werd een gezamenlijke Frans-Duitse ministerraad opgericht. In deze ministerraad worden regelmatig Europese onderwerpen zoals energie en klimaat besproken, maar ook bilaterale verhoudingen en voordelen voor burgers zoals bijvoorbeeld een gezamenlijke hogesnelheidslijn en grensoverschrijdende gezondheidszorg. De ministerraad komt nog steeds minstens eens per jaar bijeen.

Economische crisis

Door de grote verschillen tussen bondskanselier Angela Merkel (2005-2021) en president Nicolas Sarkozy⁸ (2007-2012) liep deze verstandhouding in de eerste instantie ook wat moeizaam. Vanaf 2009 werd er echter, deels onder druk van de economische crisis, meer overlegd. De verbeterde relatie tussen Merkel en Sarkozy leidde tot de liefkozende aanduiding 'Merkozy'. In 2010 werd zelfs een Frans-Duits tienjarenplan 'Agenda 2020' gepresenteerd. Uiteindelijk verklaarde Merkel openlijk haar steun aan Sarkozy tijdens de presidentsverkiezingen.

Die won echter de Franse verkiezingen niet. Na het aantreden van de nieuwe Franse president François Hollande⁹ (2012-2017) in 2012 kwam de door 'Merkozy' geïnitieerde begrotingsdiscipline direct weer op tafel. De samenwerking op dit gebied dreigde in de eerste instantie vast te lopen, maar op 27 augustus 2012 werd een bilaterale werkgroep in het leven geroepen ter bestrijding van de crisis en het uitwerken van de voorstellen over de banken- en fiscale unie.

Merkel en Hollande spraken in 2015 samen het Europees Parlement toe - iets dat sinds Kohl en Mitterand niet meer voorkwam.

In 2017 trad Emmanuel Macron aan als Franse president. Zijn ambities lagen geheel in Franse tradities: niet minder, maar juist méér EU.

Op 20 juni 2018 kwamen Merkel en Macron tot een gezamenlijke verklaring waarin zij hun nieuwe plannen voor de EU presenteerden. Ze waren het onder andere eens geworden over de vorming van een 'eurozonebudget' vanaf 2021. Door middel van een aparte begroting voor de eurozone kan direct in de Europese economie geïnvesteerd worden en de eurozone crisisbestendiger, doordat de verschillen tussen de lidstaten zullen afnemen. Verder wilden Merkel en Macron het aantal Eurocommissarissen¹⁰ omlaag brengen om de EU slagvaardiger te maken, wilden ze de Europese grenswacht Frontex¹¹ versterken en op het gebied van buitenlandse zaken en defensie daadkrachtiger optreden.

Op het gebied van de Eurozonebegroting was het verschil tussen deze grote economieën en de rest van Europa goed zichtbaar. Dat plan stuitte namelijk op veel verzet, vooral bij Nederland. Veel landen waren bang dat het plan zou leiden tot een fors hogere afdracht aan de Europese Unie. Uiteindelijk gingen Frankrijk en Duitsland overstag en na lange, ingewikkelde discussies werd er een akkoord bereikt over een uitgeklede variant van deze eurozonebegroting. Zonder initiatief van Frankrijk en Duitsland was dit er nooit gekomen, maar het resultaat laat ook zien dat de Frans-Duitse as ook op weerstand stuit.

Vriendschapsverdrag

Op 22 januari 2019 ondertekenden Duitsland en Frankrijk in Aken een nieuw vriendschapsverdrag, waarin er ook aandacht was voor de Europese ambities van beide landen. Hoewel het verdrag weinig concrete actiepunten bevatte, ging het wel specifiek over het ontwikkelen van de Europese capaciteiten op het gebied van defensie, onder andere door een gezamenlijke aanpak met betrekking tot de export van wapens. Ook willen de landen de onderlinge verschillen op het gebied van energiebeleid verkleinen, hoewel erkend wordt dat dit geen makkelijk karwei zal zijn.

Conferentie over de Toekomst van Europa

Eind november 2019, een week voor het aantreden van de nieuwe Europese Commissie¹², publiceerde het Duitse Bundeskanzleramt een Frans-Duitse 'non paper' (een stuk zonder officiële status). Dit A4'tje, 'Conference on the Future of Europe' betiteld, stelt voor een doorlopende conferentie te organiseren over de toekomst van Europa. Deze Conferentie over de Toekomst van Europa¹³ heeft uiteindelijk van mei 2021 tot en met mei 2022 plaatsgevonden. Hiermee bestrijkte de conferentie zowel de periode van het Duitse als het Franse voorzitterschap van de Raad van de EU¹⁴. Daarmee lijkt het een voorbeeld te zijn van hoe Frankrijk en Duitsland samen het voortouw proberen te nemen in de verdere ontwikkeling van Europa.

• 1. 

  De Economische en Monetaire Unie (EMU) is in 1991 opgericht door de Europese regeringsleiders. Het doel was een gezamenlijk economische politiek op te zetten, de prijsstabiliteit te bevorderen en de werking van de interne markt te verbeteren.
   
• 2. 

  Emmanuel Macron (1977) is sinds 14 mei 2017 president van Frankrijk. Hij is leider van de progressief-liberale beweging Renaissance (tot 2022 'La République En Marche'). Macron was geruime tijd lid van de Parti Socialiste, maar werd in 2015 onafhankelijk. Hij werkte bij de Inspectie van Financién en bij de Bank Rothschild, en was adjunct-secretaris-generaal van de Staf van president Hollande. In 2014-2016 was hij minister van Economische Zaken, Industrie en Digitale Industrie.
   
• 3. 

  Angela Merkel (1954) was van 22 november 2005 tot 8 december 2021 bondskanselier van Duitsland. Zij leidde sinds 2018 een coalitie van CDU/CSU met de SPD. Zij is scheikundige en werkte als wetenschapper in de DDR. In 1990 werd zij voor de CDU lid van de Bondsdag. In 1991-1994 was Angela Merkel minister voor vrouwen- en jeugdzaken en in 1994-1998 minister van milieu. In 2000 volgde zij Helmut Kohl op als voorzitter van de CDU.
   
• 4. 

  Olaf Scholz (1958) is sinds 8 december 2021 bondskanselier van Duitsland. Hij is leider van de sociaaldemocratische SPD. Eerder was hij onder meer minister van Arbeid en Sociale Zaken, secretaris-generaal van de SPD, burgemeester van Hamburg en minister van Financiën (2018-2021). Scholz leidt een coalitie van sociaaldemocraten, Groenen en liberalen.
   
• 5. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
   
• 6. 

  Dit verdrag regelde de gemeenschappelijke controle over de zware industrie en mijnbouw in zes Europese landen: de Beneluxlanden, Duitsland, Frankrijk en Italië. Het in augustus 1952 ondertekende verdrag was een eerste stap naar Europese integratie. De EGKS had een Hoge Autoriteit die als supranationaal college fungeerde en een eigen parlement, bestaande uit parlementariërs uit de lidstaten.
   
• 7. 

  Dit Europese verdrag heeft institutionele hervormingen mogelijk gemaakt die met het oog op de uitbreiding van de Europese Unie met de tien landen in het oosten en zuiden van Europa noodzakelijk waren. Het Verdrag van Nice is op 1 februari 2003 in werking getreden.
   
• 8. 

  Nicolas Sarkozy (1955) was in 2007-2012 president van Frankrijk. Hij was advocaat, burgemeester en Kamerlid en onder president Chirac enkele keren minister (van Binnenlandse Zaken en van financiën en Economische Zaken). Hij was politiek leider van de conservatief-liberale partij UMP.
   
• 9. 

  François Hollande (1954) was in 2012-2017 president van Frankrijk. Hij werd als kandidaat van de socialisten en radicalen op 6 mei 2012 gekozen. Hij was parlementslid en elf jaar secretaris-generaal van de Parti Socialiste, de Franse sociaaldemocratische partij. Verder was hij president van het regionaal bestuur in Corrèze en burgemeester van Tulle. François Hollande is econoom.
   
• 10. 

  Een Eurocommissaris is één van de 27 leden van de Europese Commissie en heeft als taak het behartigen van het algemeen belang van de Europese Unie. Iedere commissaris heeft een eigen portefeuille. Een aantal Eurocommissarissen zijn tevens vicevoorzitter van de Commissie.
   
• 11. 

  The European Agency for the Management of Operational Cooperation at the External Borders of the Member States of the European Union (FRONTEX)
  - coordinates operational cooperation between Member States in the field of management of external borders; assists Member States in the training of national border guards, including the establishment of common training standards;
  - carries out risk analyses; follows up the development of research relevant for the control and surveillance of external borders; assists Member States in circumstances requiring increased technical and operational assistance at external borders;
  - provides Member States with the necessary support in organising joint return operations. FRONTEX was established in 2005.
   
• 12. 

  The European Commission is the executive body of the EU and runs its day-to-day business. It is made up of the College of Commissioners, 27 European Commissioners, one for each member state, who are each responsible for one or several policy areas. In addition, the 'Commission' also refers to the entire administrative body that supports the Commissioners, consisting of the Directorates-General and the Services.
   
• 13. 

  Van 9 mei 2021 tot en met 9 mei 2022 vond de Conferentie over de Toekomst van Europa plaats. Deze had als doel het vaststellen van de prioriteiten van de Europese Unie. Hierin stond de burger centraal. Er zijn bijna 50 voorstellen aangenomen, die zijn uitgewerkt in 325 voorgestelde maatregelen. Enkele opvallende daarvan zijn dat er een einde moet komen aan veto's van lidstaten bij stemprocedures bij de Raad van de EU en de Europese Raad. Verder moet het Europees Parlement het recht krijgen om wetsvoorstellen te initiëren, en moeten er transnationale kandidatenlijsten komen bij de verkiezingen voor het Europees Parlement.
   
• 14. 

  Elk half jaar (van januari t/m juni en van juli t/m december) wordt de Europese Unie afwisselend voorgezeten door een lidstaat. Het land dat voorzitter is, leidt de vergaderingen van de Raad van de Europese Unie. Het Voorzitterschap van de Raad speelt een essentiële rol bij de sturing van het wetgevend en politiek besluitvormingsproces.