Verdrag van Lissabon versterkt positie Europees Parlement
Het Europees Parlement
Door het Verdrag van Lissabon1 dat in de plaats is gekomen voor de door Nederland en Frankrijk afgewezen 'Europese Grondwet', heeft het Europees Parlement2 meer bevoegdheden gekregen. De Europese volksvertegenwoordigers hebben op ongeveer veertig nieuwe terreinen medebeslissingsbevoegdheid3 gekregen. Het Europees Parlement mag daar nu dus samen met de Raad van Ministers4 besluiten nemen. Op deze terreinen is het vetorecht van de lidstaten verdwenen en wordt er in de Raad van Ministers in principe gestemd op basis van gekwalificeerde meerderheid5.
Het democratischer maken van de Europese besluitvorming was een van de belangrijkste doelstellingen bij het opstellen van het Verdrag van Lissabon. Meer bevoegdheden voor het Europees Parlement, dat rechtstreeks door de Europese burgers wordt gekozen, is daarbij een belangrijke factor.
Belangrijke onderwerpen waar het Europees Parlement nu net zo veel over te zeggen heeft als de Raad van Ministers zijn landbouw, structuurfondsen6 en handelsbeleid. Maar minstens even belangrijk is de invloed die het EP krijgt op een aantal terreinen op het gebied van Justitie, Veiligheid en Vrijheid. Hier gaat het om politiek gevoelige zaken als asiel, immigratie, grensbewaking en de samenwerking in de strijd tegen georganiseerde misdaad.
Alleen op het terrein van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid is alles bij het oude gebleven: daar heeft het parlement geen bevoegdheden maar alleen het recht om geïnformeerd te worden.
Overigens is er in het verdrag wel een noodrem-procedure7 ingebouwd die lidstaten de mogelijkheid geeft een zaak voor te leggen aan de Europese Raad8 waardoor de medebeslissingsbevoegdheid van het EP wordt opgeschort. Deze procedure geldt voor onderwerpen op het terrein van de sociale zekerheid en strafrecht. Ook is het verdrag niet zo ver gegaan om het EP het recht te geven zelf met nieuwe wetsvoorstellen te mogen komen, iets dat bijvoorbeeld in de Tweede Kamer wel tot de mogelijkheden behoort. Maar het Europees Parlement heeft met de nieuwe Europese Commissie9 afgesproken dat het toch voorstellen mag doen. Deze regeling wordt dan in een interinstitutioneel akkoord (een soort werkovereenkomst) vastgelegd, buiten het verdrag om.
Het parlement heeft verder volledige medebeslissingsbevoegdheid gekregen voor de jaarlijkse begroting van de Europese Unie10. Dat betekent bijvoorbeeld dat het parlement nu voor het eerst wat te zeggen heeft over de uitgaven in het landbouwbeleid, de grootste kostenpost in de begroting. Maar hier zit wel een addertje onder het gras. Weliswaar krijgt het EP straks het laatste woord over de jaarlijkse uitgaven maar over de financiële kaders die elke vijf jaar worden vastgesteld heeft het EP veel minder te vertellen.
Onder het Hervormingsverdrag heeft het EP verder meer invloed gekregen op de samenstelling van de Europese Commissie11, het dagelijks bestuur van de Unie. Het parlement benoemt de voorzitter na een voordracht van de Europese Raad8. De voorzitter heeft vervolgens ook nog de goedkeuring nodig van het EP voor de samenstelling van zijn team, inclusief de Hoge Vertegenwoordiger voor het buitenlands en veiligheidsbeleid12. De Europese leiders zijn verder verplicht met het parlement te overleggen voor zij een kandidaat voor het voorzitterschap van de commissie naar voren schuiven. Het EP blijft bevoegd om de commissie naar huis te sturen als het vertrouwen in het functioneren van dit bestuur wegvalt.
Het nieuwe verdrag geeft het Europees Parlement verder de gelegenheid zich te bemoeien met plannen van lidstaten die op een bepaald terrein nauwer willen gaan samenwerken zonder daar de hele Unie bij te betrekken. Landen die een dergelijk project willen opstarten hebben daar de goedkeuring van het EP voor nodig.
Ook heeft het EP nu meer invloed op de herziening van Europese verdragen13. Bij een herziening wordt een conventie in het leven geroepen waar ook het EP zitting in heeft.
Wanneer de Europese Raad een herziening buiten de normale procedure om wil doorvoeren zal het eerst het groene licht van het EP moeten krijgen.
Een ietwat aparte bevoegdheid krijgt het parlement wanneer een lidstaat besluit zich uit de Unie10 terug te trekken. Die lidstaat zal daarvoor volgens het Hervormingsverdrag eerst toestemming van het EP moeten krijgen.
Overigens is onder het nieuwe verdrag niet alleen de invloed van het Europees Parlement toegenomen, ook de nationale parlementen hebben iets meer in de melk te brokkelen gekregen. Om te voorkomen dat 'Brussel' Europese regels uitvaardigt die net zo goed of beter op nationaal vlak genomen kunnen worden, is er een gele en een oranje kaart-procedure mogelijk.
Van de gele kaart is sprake als een derde van de nationale parlementen van de Unie het niet eens is met een voorstel van de Europese Commissie. Het dagelijks bestuur moet dan zijn huiswerk overdoen en glashelder maken waarom zij vindt dat de regeling toch noodzakelijk is. De oranje kaart vraagt de commissie het voorstel van tafel te halen als meer dan de helft van het aantal nationale parlementen het initiatief niet ziet zitten. Blijft de commissie eigenwijs dan kan een meerderheid van het Europees Parlement of de Raad van Ministers (55% van de stemmen) de commissie dwingen het voorstel van tafel te halen.
- 1.Dit Europese verdrag voerde een aantal hervormingen door om de Europese Unie democratischer en beter bestuurbaar te maken nadat in 2004 en 2007 twaalf nieuwe landen lid zijn geworden van de Europese Unie. Het Verdrag van Lissabon is op 1 december 2009 in werking getreden.
- 2.The European Parliament is the EU's law-making body. It is directly elected by EU voters every 5 years.
What does the Parliament do?
The Parliament has 3 main roles:
Legislative
- 3.This procedure is the standard decision-making procedure used in the European Union, unless the treaties specifically state one of the special legislative procedures is to be applied to a particular subject. Before the Treaty of Lisbon came into force late 2009 it was referred to as the co-decision procedure. The essential characteristic of this procedure is that both the Council of Ministers as well as the European Parliament have a deciding vote in the legislative process, and both institutions may amend a proposal.
- 4.In the Council, government ministers from each EU country meet to discuss, amend and adopt laws, and coordinate policies. The ministers have the authority to commit their governments to the actions agreed on in the meetings.
Together with the European Parliament , the Council is the main decision-making body of the EU.
Not to be confused with:
- 5.The Council adopts a proposal when the following conditions are met:
- 6.Met geld uit de structuurfondsen verkleint de Europese Unie de welvaartsverschillen tussen de regio's en tussen de lidstaten onderling. Dit gebeurt in het kader van het regionaal beleid. De structuurfondsen vormen ongeveer een derde van de EU-begroting.
- 7.De noodremprocedure is een procedure waarbij een lidstaat verzoekt om bij een wetsontwerp de gewone wetgevingsprocedure door het Europees Parlement en de Raad van ministers te schorsen en het wetsontwerp aan de Europese Raad voor te leggen. De noodremprocedure kan worden gebruikt wanneer een lidstaat van mening is dat een voorgestelde maatregel een aantasting vormt van een belangrijk aspect van haar strafrechtelijke of sociale-zekerheidsstelsel of vanwege vitale redenen van nationaal beleid op het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid.
- 8.The European Council brings together EU leaders to set the EU's political agenda. It represents the highest level of political cooperation between EU countries.
- 9.Deze Europese Commissie was in functie van 10 februari 2010 tot 1 november 2014. Voorzitter was de Portugees José Manuel Barroso, die op 16 september 2009 door het Europees Parlement werd gekozen. VVD-politica Neelie Kroes was een van de vicevoorzitters van de Commissie en was beslast met de portefeuille digitale agenda, nadat zij in Commissie-Barrosso I verantwoordelijk was geweest voor mededingingsbeleid.
- 10.De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
- 11.The European Commission is the executive body of the EU and runs its day-to-day business. It is made up of the College of Commissioners, 27 European Commissioners, one for each member state, who are each responsible for one or several policy areas. In addition, the 'Commission' also refers to the entire administrative body that supports the Commissioners, consisting of the Directorates-General and the Services.
- 12.De Hoge Vertegenwoordiger (HV) geeft de Europese Unie internationaal gezien één gezicht en één stem op het terrein van het buitenlands en veiligheidsbeleid. Zo moet er meer samenhang in het externe optreden en het buitenlandse beleid van de Europese Unie komen. De HV deelt het podium met de Vaste voorzitter van de Europese Raad. Deze onderhoudt namens de EU de contacten op het niveau van staatshoofden en regeringsleiders.
- 13.The European Treaties might be amended by using one of three different procedures. These procedures are rarely used, but are of great importance for the functioning of the European Union and the way decisions are made within the European Union.
- 14.De rol van nationale parlementen in de Europese Unie is door het Verdrag van Lissabon toegenomen. Nationale parlementen kunnen sinds 1 december 2009 (de dag waarop het verdrag van kracht werd) een 'gele' of 'oranje kaart' trekken als zij vinden dat voorgestelde Europese wetgeving niet in overeenstemming is met het principe van subsidiariteit. Nationale parlementen hebben daarmee een middel om aan de bel trekken wanneer ze menen dat een maatregel op Europees niveau niet doeltreffender is dan een maatregel op landelijk, provinciaal of gemeentelijk niveau.