Cijfers kabinet-Rutte III (2017-2022)

Het kabinet-Rutte III¹ kende aanvankelijk een economische hoogconjunctuur die ze meenam uit de laatste jaren van het kabinet-Rutte II². De eerste jaren kenmerkten de Rijksfinanciën zich door begrotingsoverschotten en een afnemende staatsschuld. Daarna gooide de coronacrisis voor de schatkist roet in het eten – voornamelijk in 2020. In de daaropvolgende jaren trok de economie echter weer vrij snel aan.

Vanwege de lange formatie van het kabinet-Rutte IV³ was dit kabinet erg lang demissionair. Hierdoor is het jaar 2022, met de oorlog in Oekraïne en de daarbij behorende inflatietoename, nog meegenomen in dit stuk. Dit vertekent de cijfers ietwat, hoewel er ook door andere ingrepen een economische laagconjunctuur werd ingezet.

De grote pakketten met staatssteun dreven in de jaren na de pandemie de inflatie flink op, wat te zien is met een CPI-jaarmutatie van 10% in 2022. Het EMU-saldo was lichtelijk positief tot en met 2019, maar daarna kromp het overheidssaldo doordat er in 2020 en 2021 meer werd uitgegeven dan er binnenkwam: respectievelijk 3,7% en 2,6% van het BBP. De negatieve effecten hiervan werden evenwel beperkt door de hoge inflatie.

Aan het eind van de vorige kabinetsperiode groeide de Nederlandse economie fors. Dit werd doorgezet in de eerste jaren van het kabinet-Rutte III. Huishoudens begonnen flink meer uit te geven doordat ze meer te besteden hadden. Dit kwam de economie in de breedte ten goede. In 2019 nam de stijgende lijn iets af, maar ook dat jaar was over het algemeen positief voor de koopkracht van de gemiddelde huishoudens. Door verschillende oorzaken kantelde dit economisch positieve narratief echter snel.

Zoals in de tabellen te zien is steeg de inflatie stevig in 2022, met name door de stijgende olie- en gasprijzen als effect op de sancties tegen Rusland, maar ook door de verlate effecten van de grote EU-steunpakketten tijdens de coronacrisis. Om een economische ineenstorting te voorkomen waren de rentes voor banken een tijd lang zelfs negatief wanneer ze leenden bij de ECB.

Toch kende deze kabinetsperiode – en dan zeker gedurende de ‘missionaire’ periode – voornamelijk positievere ontwikkelingen op economisch gebied. Deze zijn vooral te vinden op het gebied van de arbeidsmarkt, waar historische krapte begon te ontstaan. Hierdoor nam het aantal werklozen af en hoefde er minder WW-uitkeringen te worden verstrekt, terwijl er met meer werkenden inherent meer belasting kan worden binnengehaald.

In de voorjaarsnota van 2021 blijkt dat de overheidsuitgaven in 2020 en 2021 snel opliepen vanwege corona en alle aanhangige effecten (minder belastinginkomsten, meer uitgaven aan bijvoorbeeld zorg en sociale zekerheid). De werkloosheid steeg relatief weinig door corona, gedeeltelijk door de vele steunpakketten. In de voorjaarsnota van 2022 werden reguliere uitgaven onderscheiden van de uitgaven aan nood- en steunmaatregelen, op verzoek van de Raad van State⁴. Tijdens Prinsjesdag werd duidelijk dat in 2022 de gemiddelde koopkracht was afgenomen met 6,8%.

De staat kwam in met 2022 een aantal koopkrachtmaatregelen, zoals het verlagen van accijnzen op benzine en de btw op energie (van 21% naar 9%). Ondanks al deze maatregelen steeg de overheidsschuld als percentage van het bbp alleen in 2020. Dit was echter voornamelijk een effect van de stijgende inflatie. Hierdoor ontstaat er een hoger nominaal bbp, wat op zijn beurt weer zorgt voor een lagere procentuele staatsschuld – dit heet het noemereffect.

Op 1 januari 2020 ging de Wet arbeidsmarkt in balans (WAB) van kracht. De intentie achter deze wet was het stimuleren van het geven van vaste arbeidscontracten. Door de WAB werden WW-premies voor vaste contracten namelijk relatief verlaagd ten opzichte van flexibele contracten. Daarbij werd werkgevers verplicht om na een dienstverband van 12 maanden een vast contracten aan te bieden aan werknemers.

Verder heeft de consument – naast alle crises – vooral wat gemerkt van de verhoging van het lage btw-tarief van 6% naar 9%, waardoor de kosten van de basisbehoeften omhooggingen.

Overheidsfinanciën

Lonen en prijzen

Arbeidsmarkt en sociale zekerheid (1)

Arbeidsmarkt en sociale zekerheid (2)

Meer over

• 1. 

  Dit kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie kwam na de tot dan langste formatie sinds 1945 tot stand. Zeven maanden na de verkiezingen van 15 maart 2017 stond er een opvolger van het kabinet-Rutte II op het bordes. Voor premier Mark Rutte was het de derde keer dat hij een kabinet leidde. Het kabinet bood op 15 januari 2021 ontslag aan, vanwege de harde conclusies van het parlementair onderzoek kinderopvangtoeslag. Hiermee werd het kabinet, en de leden hiervan, demissionair. Deze demissionaire periode zou 360 dagen duren, een record.
   
• 2. 

  Dit kabinet werd door VVD en PvdA gevormd na de Tweede Kamerverkiezingen van 12 september 2012. VVD-leider Mark Rutte werd voor de tweede keer premier. Onder leiding van informateurs Wouter Bos en Henk Kamp wisten de coalitiepartijen hun grote onderlinge verschillen te overbruggen. De formatie van het kabinet-Rutte II was één van de snelste kabinetsformaties ooit.
   
• 3. 

  Dit kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie kwam na de langste formatie sinds de Tweede Wereldoorlog tot stand. Negen maanden na de verkiezingen van 17 maart 2021 en bijna een jaar na de ontslagneming van het kabinet-Rutte III stond er een nieuw kabinet op het bordes. Premier Mark Rutte leidde voor de vierde keer een kabinet.
   
• 4. 

  De Raad van State is een van de Hoge Colleges van Staat en heeft als voornaamste taak de regering en het parlement te adviseren over wetgeving en bestuur. Daarnaast is deze instantie de hoogste algemene bestuursrechter.
   
• 5. 

  De economie en de arbeidsmarkt verzwakken na de twee oliecrises in de jaren '70, met oplopende begrotingstekorten en uitkeringsafhankelijkheid als gevolg. In 1981/1982 is sprake van een crisis. Ondanks economisch herstel blijft daarna sprake van grote problemen op de arbeidsmarkt. Daaraan komt pas in de loop van de jaren '90 een eind. In 2002/2003 gaat het weer slecht met de economie, maar deze herstelt zich dit keer sneller.