Zittingsduur Eerste Kamer

Bij de Eerste Kamer is een wijzigingsvoorstel van de Grondwet in eerste lezing in behandeling om de zittingstermijn van de Eerste Kamer te verlengen van vier naar zes jaar, waarbij om de drie jaar beurtelings 38 en 37 leden worden gekozen. Deze wijze van verkiezen werd ook voor de Grondwetswijziging van 1983 toegepast. Het voorstel is door de regering ingediend.

Hoewel de staatscommissie parlementair stelsel¹ bevestigde dat er aan de huidige wijze (om de vier jaar) nadelen verbonden zijn, zoals een landelijke politisering van de verkiezingen van de Provinciale Staten met daaruit voortvloeiend de vraag of het kabinet zijn meerderheid in de Eerste Kamer wel zou 'behouden', oordeelde de commissie toch dat de voordelen niet opwegen tegen de nadelen. Zo zou het voor kleine partijen moeilijker zijn in de Eerste Kamer te komen. Ook zou door de vertraagde doorwerking van de Provinciale Statenverkiezingen de democratische legitimiteit van de beslissingen van de Eerste Kamer ter discussie kunnen worden gesteld. De staatscommissie adviseerde daarom de wijze van verkiezing niet te wijzigen. Het kabinet oordeelde echter anders

Na een internetconsultatie in het najaar van 2019 diende minister Ollongren² op 17 juli 2020 een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer in. Op 8 december 2020 werd dit voorstel door de Tweede Kamer aangenomen. Het wetsvoorstel ligt nu bij de Eerste Kamer.

In het wetsvoorstel worden de artikelen 52, 55 en 64 gewijzigd. In artikel 52³ komt het tweede lid te luiden

In artikel 55⁴ wordt de laatste volzin waarin staat wanneer de verkiezingen voor de Eerste Kamer worden gehouden, geschrapt. Het artikel komt te luiden:

In artikel 64⁵ wordt de tekst van het vierde lid aangepast

Daarnaast worden enkele overgangsbepalingen in een additioneel artikel voorgesteld.

Achtergrond

Alle Eerste Kamerleden worden nu om de vier jaar, enkele weken na de Provinciale Statenverkiezingen, getrapt gekozen. Daarmee hebben deze verkiezingen een dubbele belasting gekregen. Leden van de Provinciale Staten en de leden van de kiescolleges voor de Eerste Kamer in de Caribische Openbare lichamen en niet-ingezetenen kiezen, drie maanden nadat zij zijn verkozen, de leden van de Eerste Kamer. De Provinciale Statenverkiezingen worden hierdoor vaak overschaduwd door de verkiezing van de Eerste Kamer en landelijke thema's. Het politieke karakter van de Eerste Kamer staat op gespannen voet met haar rol als college van reflectie en heroverweging.

Een langere zittingsduur moet zowel de legitimiteit van de Eerste Kamer als die van de Provinciale Staten ten goede komen. Het beurtelings kiezen van 38 en 37 leden zal er voor moeten zorgen dat de Eerste Kamer beter aansluit bij haar staatkundige positie, eigen legitimatie en zal bijdragen aan haar stabiliteit.

Situatie voor 1983

Van 1815 tot 1848 werden de leden van de Eerste Kamer benoemd door de Koning. Met de grondwetsherziening van 1848 werd besloten tot indirecte verkiezingen van de Eerste Kamer. De zittingsduur werd op negen jaar gesteld en om de drie jaar werd een derde van de leden gekozen. In 1922 werd de zittingsduur teruggebracht naar zes jaar, waarbij om de drie jaar de helft van de senatoren werd gekozen. De reden voor deze zittingsduur was dat de Eerste Kamer zich moest onderscheiden van de Tweede Kamer om het tweekamerstelsel⁷ te beschermen.

In 1983 is overgegaan op vierjaarlijkse verkiezingen van de Eerste Kamer als geheel. Dit is het politieke karakter van de Eerste Kamer gaan benadrukken waardoor de rol van de Eerste Kamer als college van reflectie en heroverweging onder druk is komen te staan.

• 1. 

  De Staatscommissie parlementair stelsel werd op 27 januari 2017 ingesteld door het kabinet-Rutte II om te adviseren over de noodzaak van veranderingen in het parlementaire stelsel en de parlementaire democratie.
   
• 2. 

  Kajsa Ollongren (1967) was van 10 januari 2022 tot 2 juli 2024 minister van Defensie in het kabinet-Rutte IV. Daarvoor was zij minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het kabinet-Rutte III. In dat kabinet was zij namens D66 tevens viceminister-president. Mevrouw Ollongren was van 18 juni 2014 tot 26 oktober 2017 wethouder van Amsterdam en in september 2017 werd zij daar waarnemend burgemeester. In 2011-2014 was zij secretaris-generaal van het ministerie van Algemene Zaken. Eerder was zij plaatsvervangend secretaris-generaal op dat ministerie en daarvoor onder meer plaatsvervangend directeur-generaal economische politiek en directeur integratie en strategie op het ministerie van Economische Zaken.
   
• 3. 

  1. De zittingsduur van beide kamers is vier jaren.
   
• 4. 

  1. De leden van de Eerste Kamer worden gekozen door de leden van provinciale staten en de leden van de kiescolleges, bedoeld in het tweede lid en artikel 132a, derde lid. De verkiezing wordt, behoudens in geval van ontbinding der kamer, gehouden binnen drie maanden na de verkiezing van de leden van provinciale staten.
   
• 5. 

  1. Elk der kamers kan bij koninklijk besluit worden ontbonden.
   
• 6. 

  Dit voorstel is gebaseerd op de overweging, dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet van de bepalingen inzake de verkiezing, de inrichting en samenstelling van de Eerste Kamer der Staten-Generaal.
   
• 7. 

  Veel landen hebben een parlement dat uit twee Kamers bestaat. Zo heeft het Verenigd Koninkrijk een Hoger- en Lagerhuis en kent Duitsland een Bondsdag en een Bondsraad. Ook Nederland heeft sinds 1815 twee Kamers en daarmee een tweekamerstelsel ('bicameralisme').