Grenscontroles in de Schengenzone

Source: Europa Nu.
Douanecontroles zijn niet nodig binnen Schengen
Bron: © Europese Commissie 2014

In de zomer van 2015 kregen verschillende EU-lidstaten problemen bij de opvang van het snel toenemende aantal vluchtelingen. Als gevolg van deze vluchtelingenstroom nam de behoefte toe om de werking van het Verdrag van Schengen i, dat vrij verkeer tussen 26 Europese landen (Schengenlanden i) regelt, te evalueren.

Er bestond binnen de EU zo weinig vertrouwen in een goede afloop van de vluchtelingencrisis, dat lidstaten bijna dagelijks met nationale maatregelen kwamen. Sommige landen voerden weer grenscontroles in. Ook bouwden oostelijke EU-lidstaten hekken om hun grenzen te beschermen.Zowel de Europese Commissie i als de Raad i dringen erop aan dat ingestelde maatregelen zo snel mogelijk overbodig moeten worden gemaakt en dat het vrije verkeer moet worden hersteld.

Verschillende lidstaten, zoals Duitsland en Oostenrijk voeren anno 2019 nog steeds grenscontroles uit. De balans tussen het vrije verkeer van personen i, dat door het Schengenverdrag wordt geregeld, en de interne veiligheid, is een constante zoektocht voor EU-lidstaten.

1.

Voorgeschiedenis

Het geweld in Syrië en Libië, begonnen na de Arabische opstanden, wordt gezien als de oorzaak van het relatief hoge aantal vluchtelingen dat naar Europa is gekomen. Naar schatting zijn zo'n 4 miljoen vluchtelingen terechtgekomen in de buurlanden Turkije, Libanon, Jordanië en Irak. Daarnaast probeerden in 2015 volgens cijfers van het IOM ongeveer 1 miljoen vluchtelingen Europa te bereiken door de Middellandse Zee over te steken. Ook via landroutes over de Balkan kwamen vluchtelingen de EU binnen. Om welke aantallen het hierbij gaat is moeilijker te meten, maar het zou om honderdduizenden gaan. Als reactie op het toegenomen aantal vluchtelingen besloten verschillende landen binnen de Schengenzone tijdelijke grenscontroles in te stellen.

2.

Grenscontroles en hekken in de Schengenzone

Sinds 2011 mogen in drie gevallen tijdelijke grenscontroles plaatsvinden binnen de Schengenzone:

  • Bij te voorziene omstandigheden zoals een sportevenement of politieke demonstratie.
  • In urgente gevallen kunnen grenscontroles met een termijn van tien dagen worden ingevoerd. Daarna kan men telkens besluiten tot een verlening van twintig dagen, maar met een periode van maximaal twee jaar.
  • Bij aanhoudende tekortkomingen. Dit kan worden vastgesteld in een evaluatierapport over een lidstaat. Een lidstaat heeft drie maanden om adviezen uit het rapport te implementeren. Wanneer er dan nog steeds sprake is van tekortkomingen, kan de Europese Commissie besluiten om artikel 26 van het Schengenverdrag in werking te laten treden. Grenstoezicht kan dan voor zes maanden worden ingevoerd, deze periode mag ten hoogste driemaal met een lengte van zes maanden worden verlengd.

Naast de herinvoering van grenscontroles, zijn er zowel aan de binnen- als buitengrenzen van de Schengenzone hekken neergezet om de komst van vluchtelingen in goede banen te leiden. Voor velen zijn deze hekken echter een doorn in het oog, omdat lange tijd gedacht werd dat grenshekken tot het verleden behoorden.

3.

Reacties van de Europese Unie

De Europese Unie is kritisch op de herinvoering van grenscontroles binnen de Schengenzone en wil dat de open grenzen, zoals vastgelegd in het Schengenakkoord i, zo snel mogelijk worden hersteld.

In de zomer van 2016 presenteerde de Europese Commissie een 'coherente aanpak' ten aanzien van de grenscontroles. Het doel hiervan was om de interne grenscontroles voor het einde van 2016 te beëindigen.

In mei 2018 heeft het Europees Parlement het jaarverslag over het functioneren van Schengen goedgekeurd. In dit verslag wordt de tijdelijke herinvoering van grenscontroles veroordeeld, omdat deze niet noodzakelijk en proportioneel wordt geacht. Het gebrek aan politieke wil, solidariteit en verantwoordelijkheid binnen Europa zijn problematisch, aldus het Europees Parlement.

Op 29 november 2018 stemde het Europees Parlement voor een wijziging van de regels voor de Schengenzone. Controles langs de grenzen van EU-landen worden in eerste instantie voor twee maanden toegestaan in plaats van de huidige zes. De maximale duur van de grenscontroles wordt teruggebracht van twee naar één jaar.

Vanwege 'de aanhoudende terreurdreiging' en 'migratiestromen' hebben meerdere landen echter nog altijd tijdelijke grenscontroles. Onder andere Oostenrijk, Frankrijk en Duitsland hebben aan de Europese Commissie gemeld dat zij tijdens de eerste helft van 2019 grenscontroles willen houden.

4.

Het Schengeninformatiesysteem

Het Schengeninformatiesysteem (SIS) is opgericht in 1990, nadat in het Schengengebied de grenscontroles waren opgeheven. Eind 2018 werd de invoering van SIS III goedgekeurd. Het doel van dit nieuwe SIS is het Schengenmodel aan te passen aan de huidige omstandigheden. De grenscontroles van afzonderlijke lidstaten verhinderen op dit moment het vrije verkeer.

SIS III maakt het mogelijk om over de volgende onderwerpen binnen de EU meer informatie uit te wisselen over personen die de EU binnenkomen:

  • Biometrie: hand- en vingerafdrukken, foto's van gezichten en DNA-materiaal
  • Terrorismebestrijding: informatie over personen die bij terroristische activiteiten betrokken zijn
  • Kwetsbare personen: waarschuwingen over kwetsbare personen (zoals minderjarigen)
  • Illegale migratie: beslissingen over terugkeer
  • Toegang tot informatie voor agentschappen: Europol i en de Europese grens- en kustwacht i hebben toegang tot SIS III

5.

Hoe zit het juridisch?

Het invoeren van grenscontroles binnen de Schengenzone zet druk op het Schengenakkoord i, dat juist als doel heeft grenscontroles in de EU af te schaffen. Het akkoord is een juridische afspraak, die door het Verdrag van Amsterdam i is vastgelegd in de Europese verdragsregels. Dat wil zeggen dat er een verdragswijziging nodig is om het bestaande beleid te wijzigen. Tot die tijd kunnen landen die zich niet aan de afspraken houden voor het Europese Hof van Justitie i gedaagd worden. Of dit in de praktijk ook daadwerkelijk gebeurt, is ook van politieke overwegingen afhankelijk.

6.

Meer informatie