Embargoregeling Prinsjesdag

Het vooraf ter beschikking stellen van begrotingen, de Miljoenennota¹ en andere stukken die formeel op Prinsjesdag² worden gepresenteerd, was al enige tijd onderwerp van discussie. Zowel Kamerleden als journalisten willen goed voorbereid commentaar kunnen geven op de plannen van het kabinet³ voor het komende jaar. Het gevaar bestaat echter dat er dan al vóór Prinsjesdag documenten naar buiten komen en discussies voortijdig beginnen. Daarom kwam er een embargoregeling, zowel voor media als Kamerleden.

Na 1993 werd steeds vaker het embargo geschonden of lekte op andere wijze stukken uit. Niet alleen journalisten en Kamerleden bezondigden zich daaraan, maar ook bewindslieden kondigden geregeld al vóór Prinsjesdag plannen aan. De betekenis van de Miljoenennota en begrotingen moet in die zin ook enigszins worden gerelativeerd.

Over de embargoregeling werd de laatste jaren geregeld gedebatteerd en de regeling werd enkele keren aangepast. Na een ernstig 'lek' in 2009 stelde de Tweede Kamer een onderzoeks- en adviescommissie in, die in 2010 een rapport uitbracht over de embargoregeling.

In 2011 besloot het kabinet-Rutte⁴ de Miljoenennota en andere Prinsjesdagstukken al op de vrijdag vóór Prinsjesdag openbaar te maken. Sinds 2014 worden alle stukken nu op de vrijdag voor Prinsjesdag onder embargo aan de leden van de Eerste en Tweede Kamer verstrekt. In de namiddag van Prinsjesdag worden de stukken zelf openbaar gemaakt.

In 1957 was er voor het eerst sprake van schending van de geldende embargoregeling rond Prinsjesdag. Henri Faas⁵, parlementair journalist van De Volkskrant, publiceerde op de zaterdag vóór Prinsjesdag de inhoud van de Miljoenennota. Volgens premier Drees⁶ en de Rijksvoorlichting (RVD) had hij het embargo geschonden, maar Faas stelde zich alleen gebaseerd te hebben op cijfers die al bekend waren.

Faas werd enige tijd als straf uitgesloten van alle faciliteiten waarover hij als parlementair journalist beschikte. Zijn belangenorganisatie en de Tweede Kamer⁷ zorgden ervoor dat die straf per 1 januari 1958 werd opgeheven.

De RVD stelde de pers op de vrijdag vóór Prinsjesdag alle stukken onder embargo ter hand en sinds de jaren zeventig gebeurde dat op een centrale plaats, zodat journalisten niet alle ministeries langs hoefden om de stukken op te halen.

Op voorstel van PvdA-fractievoorzitter Thijs Wöltgens⁸ besloot de Tweede Kamer in 1993 niet langer de algemene beschouwingen⁹ in oktober te houden, maar direct aansluitend op Prinsjesdag. De concept-Prinsjesdagstukken werden daarom al een week vóór Prinsjesdag aan de fractievoorzitter vertrouwelijk ter beschikking gesteld.

De Kamerleden kregen de formele stukken op de vrijdag vóór Prinsjesdag onder embargo. Verder waren er maximaal 20 exemplaren voor fractiemedewerkers. Op die dag kregen de fractievoorzitters¹⁰ ook al de tekst van de troonrede onder embargo.

Steeds vaker kwamen voortijdig delen van de plannen naar buiten en in 2004 bracht RTL Nieuws al op de woensdag vóór Prinsjesdag de gehele Miljoenennota naar buiten. Dat herhaalde zich in 2005. NRC Handelsblad weigerde al in 2004 de embargoregeling te tekenen.

In 2006 kreeg de Tweede Kamer niet langer (gewaarmerkte) Prinsjesdagstukken onder embargo. Alle leden ontvingen de stukken pas op Prinsjesdag na aanbieding van de Miljoenennota. De algemene politieke beschouwingen werden pas een week na Prinsjesdag gehouden. Desondanks kwamen er ook in 2005 delen van de plannen voortijdig naar buiten.

In 2007 ontvingen de fractievoorzitters op de vrijdag vóór Prinsjesdag de Miljoenennota en kregen de Kamerleden de stukken op Prinsjesdag zelf om 7.00 uur 's ochtends. Wederom lekt de nota uit. Opnieuw weigerde NRC Handelsblad in 2008 de embargoregeling te tekenen en plaatste zij de Miljoenennota al op zaterdag op internet. De stukken waren de dag ervoor onder embargo aan de Kamerleden gegeven.

Die embargoregeling gold ook in 2009, zowel voor Kamerleden als pers. Reeds op de vrijdag waarin de stukken waren uitgereikt, verscheen er nieuws op Teletekst en in een extra NOS Journaal. Een dag later toonde RTL Nieuws de Miljoenennota en de Macro-Economische Verkenningen. RTL had stukken gekregen via het PvdA-Kamerlid Paul Tang¹¹. Hij werd disciplinair gestraft door zijn eigen fractie (een maand ontneming van het woordvoerderschap). Ook door anderen waren overigens stukken gelekt.

De Tweede Kamer debatteerde in deze jaren geregeld over de embargoregeling, met name bij de behandeling van de begroting van Algemene Zaken. Premier Balkenende¹² voelde niet voor openbaarmaking op de vrijdag voorafgaande aan Prinsjesdag.

In 2014 kwam het kabinet met een middenweg voor de embargoregeling. Sinds de regeling van 2014 worden alle stukken nu op de vrijdag voor Prinsjesdag onder embargo aan de leden van de Eerste en Tweede Kamer verstrekt, maar niet aan de pers. In de namiddag van Prinsjesdag worden de stukken zelf openbaar gemaakt. Echter zijn ieder jaar, ondanks het embargo, grote delen al bekend voor de openbaarmaking. In 2014 waren de oppositiepartijen in de Tweede Kamer woedend over dat de cijfers gelekt waren en wilden dat het hele stuk openbaar gemaakt werd. Het kabinet hield echter voet bij stuk en publiceerde de begrotingstukken pas op Prinsjesdag. Rutte erkende het probleem van het lekken van de stukken: "het is al meer dan een decennium niet mogelijk om de voortijdige berichtgeving over de (mogelijke) inhoud van begrotingsstukken te voorkomen".

Ook was het voor het eerst dat er een kort geding was over de openbaarheid van de miljoenennota. De rechtbank in Utrecht heeft het verzoek om de miljoenennota eerder openbaar te maken afwezen. RTL nieuws probeerde op deze manier de stukken al voor Prinsjesdag in handen te krijgen.

Ondanks het embargo, zijn vrijwel altijd (grote) delen bekend voor de openbaarmaking.

In september 2009 besloot het Presidium van de Tweede Kamer¹³ een commissie in te stellen naar het uitlekken van de Prinsjesdagstukken. Voorzitter van die commissie werd de voormalige voorzitter van het College van procureurs-generaal prof.mr. J.L. de Wijkerslooth de Weerdesteijn. Behalve een onderzoek instellen, moest de commissie ook aanbevelingen doen voor een eventuele aanpassing van de embargoregeling en mogelijke aanscherping van wet- en regelgeving.

De commissie deed in zijn rapport van januari 2010 ('Publiek Geheim') aanbevelingen, zoals verbetering van de waarborgen (watermerk, registratie etc.) en aanscherping van de regels, zoals schorsing of het verder onthouden van vertrouwelijke stukken.

Naar aanleiding van dit rapport kwam de Commissie voor de Werkwijze in mei 2010 met een voorstel om de aanbevelingen van de commissie-De Wijkerslooth te verwerken in het reglement van orde. Dit voorstel (kamerstuk 32.391, nr. 2) werd op 1 juli 2010 met algemene stemmen aangenomen.

Meer over

• 1. 

  De Miljoenennota geeft een overzicht van het budgettaire beleid van het kabinet voor het komende begrotingsjaar, inclusief meerjarenramingen. In de vorm van Vermoedelijke Uitkomsten bevat de Miljoenennota tevens geactualiseerde ramingen over de lopende begroting. De Miljoenennota wordt jaarlijks op de derde dinsdag in september (Prinsjesdag) door de minister van Financiën aangeboden aan het parlement.
   
• 2. 

  De derde dinsdag van september is het Prinsjesdag. Normaal gesproken reed de koning op die dag in de Glazen Koets naar het Binnenhof en las in de Ridderzaal de troonrede voor. Zolang de verbouwing van het Binnenhof gaande is, is de Koninklijke Schouwburg in Den Haag tot ten minste eind 2028 de plaats waar de Verenigde Vergadering van Eerste en Tweede Kamer plaatsvindt en de troonrede wordt voorgelezen. In de troonrede staan de plannen van de regering voor het komende jaar.
   
• 3. 

  Met het begrip kabinet worden alle ministers en staatssecretarissen bedoeld. Een kabinet wordt genoemd naar de minister-president, bijvoorbeeld het kabinet-Drees of het kabinet-Kok. In het spraakgebruik worden de begrippen regering en kabinet vaak door elkaar gebruikt. Strikt genomen, is er echter een verschil tussen beide. Met de term 'regering' duiden we het staatshoofd (koning of koningin) samen met de ministers aan.
   
• 4. 

  Dit minderheidskabinet van VVD en CDA werd gevormd na de Tweede Kamerverkiezingen 2010 en trad op 14 oktober 2010 aan als opvolger van het kabinet-Balkenende IV. Voor een meerderheid in de Tweede Kamer sloten de regeringspartijen een gedoogakkoord met de PVV. VVD-leider Mark Rutte werd de eerste premier van VVD-huize.
   
• 5. 

  Befaamd politiek journalist, redacteur van De Volkskrant. Kreeg grote bekendheid door zijn zaterdagse rubriek Parlementaria in die krant, die hij in de jaren zestig en zeventig schreef onder de naam Wandelganger. De rubriek, geschreven in de hem kenmerkende ironisch, sarcastische stijl, was bij politieke partijen gevreesd en droeg onmiskenbaar bij aan de vorming van de publieke opinie. Faas werd in zijn werk meer en meer geleid door wantrouwen in de macht. Openbaarheid noemde hij het noodzakelijke tegengif tegen de macht. In politieke voorkeur schoof hij in de tweede helft van de jaren zestig op van de KVP naar links. Was actief bij de oprichting van de PPR. Van 1970 tot 1986 was hij directeur van het Bureau Voorlichting van de Europese Commissie in Den Haag. Daarna nog enkele jaren actief bij de VARA.
   
• 6. 

  'Vadertje Drees'. Eén van de grootste twintigste-eeuwse politici, onder wiens leiding na de Bevrijding zowel de dekolonisatie als de wederopbouw plaatsvonden. Overtuigd sociaaldemocraat, maar wel zeer pragmatisch ingesteld ('niet alles kan, en zeker niet alles tegelijk'). Groeide op in Amsterdam en klom op van stenograaf, SDAP-wethouder van Den Haag en Kamerlid, tot minister en minister-president. Had als wethouder van Den Haag al voor 1940 een goede naam als bestuurder. In de oorlog enige tijd gijzelaar en centrale figuur in het politieke verzet. Bracht in 1947 als minister van Sociale Zaken de Noodwet Ouderdomsvoorziening tot stand, de voorloper van de AOW. Werd zowel daardoor, als door zijn leiderschap en soberheid een populair staatsman, ook buiten zijn eigen kring. Tien jaar premier van brede coalities waarvan PvdA en KVP de kern vormden. Had goede contacten met Beel. Brak in de jaren '70 met zijn partij, de PvdA, uit onvrede over de koers. Sober levende en altijd eenvoudig gebleven man, die een zeer hoge leeftijd bereikte.
   
• 7. 

  De Tweede Kamer is deel van de volksvertegen­woor­di­ging. Zij speelt een belangrijke rol bij de totstandkoming van wetten, controleert de regering en beslist over de vraag of een kabinet (of bewindspersoon) genoeg vertrouwen heeft.
   
• 8. 

  In Kerkrade geboren en getogen PvdA-politicus, die vier jaar fractievoorzitter was. Deed in Utrecht vrije studierichting en was daarna tien jaar leraar economie. Brak na de Nacht van Schmelzer met de KVP en werd actief in de PvdA. Vijftien jaar Tweede Kamerlid, eerst als scherpzinnig en analytisch denkend woordvoerder financiën en daarna als welsprekende en geestige fractievoorzitter. Liet door een gemoedelijk instelling volgens sommigen echter zaken te veel op zijn beloop. Zachtaardig, diep gelovig man. Na zijn Kamerlidmaatschap zes jaar burgemeester van Kerkrade, vijf jaar voorzitter van de Open Universiteit en ten slotte voorzitter van de Zuid-Limburgse Kamer van Koophandel. Auteur van politiek-filosofische werken en zes jaar senator. Limburger met de beschouwelijkheid van de intellectueel pur sang.
   
• 9. 

  In de Algemene Politieke Beschouwingen (APB) worden in het parlement de hoofdlijnen van het kabinetsbeleid besproken. Daarbij wordt meestal veel aandacht besteed aan de overheidsfinanciën en sociaaleconomische onderwerpen. Er is zowel in de Tweede als Eerste Kamer een dergelijk debat, maar die in de Tweede Kamer heeft veel meer politieke betekenis.
   
• 10. 

  Een fractievoorzitter is de leider van zijn fractie, een groep Kamerleden van dezelfde partij. Hij of zij voert het woord bij belangrijke debatten, zoals over de regeringsverklaring en bij de algemene beschouwingen over de rijksbegroting.
   
• 11. 

  Paul Tang (1967) was a member of the European Parliament from 1 July 2014 to 30 May 2024 as an independent member, and was aligned with the Progressive Alliance of Socialists and Democrats. He took seat in Parliament on behalf of the Netherlands.
   
• 12. 

  Former Christian democratic prime-minister of The Netherlands, from 2002 to 2010. Jan Peter Balkenende led four coalition governments, each of different composition. It mirrored the unstable political climate in The Netherlands after the rise and murder of Pim Fortuyn in 2002. Having worked for the Christian democratics' scientific bureau, Jan Peter Balkenende was elected as member of the House of Commons in 1998. He was spokesperson for the party on public finance before becoming party leader in 2001. Jan Peter Balkende left politics after a disastrous election result in 2012. He currently works at university and as consultant.
   
• 13. 

  Het Presidium is het dagelijkse bestuur van de Tweede Kamer. Het bestaat uit de Kamervoorzitter en de ondervoorzitters, die de Voorzitter kunnen vervangen. Het Presidium telt als regel tussen de zeven en negen leden, afkomstig uit de grotere fracties.