Economische cijfers kabinet Schermerhorn-Drees (1945-1946)

Het kabinet-Schermerhorn-Drees¹ richtte het Centraal Planbureau² op en gaf de Stichting van de Arbeid³ een belangrijke rol bij het nastreven van een geleide loonpolitiek. Na inlevering van het oude geld en voor invoering van nieuw geld moest de bevolking vanaf 26 september 1945 een week van een tientje (het 'tientje van Lieftinck') leven.

Minister Lieftinck⁴ (Financiën) saneerde zo het geldwezen: de inflatie daalde van 15% in 1945 naar 9,1% in 1946. Nederland trad in 1945 ook toe tot het internationale monetaire stelsel van Bretton Woods.

Het kabinet-Schermerhorn-Drees werd beëdigd op 24 juni 1945. Een dag later al gaf minister Vos⁵ (Handel en Nijverheid) de beroemde econoom Jan Tinbergen opdracht een voorstel te doen voor de oprichting van een Planbureau. Dit leidde ertoe dat in september 1945 het Centraal Planbureau i.o. van start ging, met Tinbergen als eerste directeur. Vos kreeg echter niet de ruimte in het kabinet om veel van zijn ideeën voor ordening en socialisatie van de economie uit te voeren.

Al voor het aantreden van het kabinet, op 17 mei 1945, richtten de centrale organisaties van werkgevers in de industrie, het midden- en kleinbedrijf en de land- en tuinbouw en de centrale organisaties van werknemers de Stichting van de Arbeid op, als overlegorgaan van de sociale partners.

Het kabinet erkende de Stichting van de Arbeid als adviesorgaan op sociaal-economisch gebied. Minister Drees (Sociale Zaken) gaf de Stichting met het Buitengewoon Besluit Arbeidsverhoudingen in 1945 een belangrijke adviesrol op het gebied van de loonpolitiek en zorgde ervoor dat er een effectievere geleide loonpolitiek kon worden gevolgd. De Sociaal-Economische Raad⁶ (SER) zou de sociaal-economische adviesrol in 1950 overnemen van de Stichting van de Arbeid.

Meer over

• 1. 

  Ruim een maand na de bevrijding benoemde koningin Wilhelmina dit eerste naoorlogse kabinet als opvolger van het oorlogskabinet-Gerbrandy III. Het kabinet-Schermerhorn/Drees bestond uit ministers van SDAP, CHU en RKSP, alsmede vijf partijloze ministers, van wie er later twee PvdA-lid werden. Minister-president Schermerhorn was afkomstig uit de kring van de VDB (later PvdA). Het kabinet trad op 25 juni 1945 aan.
   
• 2. 

  Het Centraal Planbureau (CPB) is een onderzoeksinstituut gericht op economische wetenschap en economische beleidsplannen. Organisatorisch is het een onderdeel van het ministerie van Economische Zaken.
   
• 3. 

  De Stichting van de Arbeid (STAR) is een overlegorgaan voor de sociale partners.
   
• 4. 

  Minister van Financiën tijdens de naoorlogse periode van wederopbouw met groot gezag. Werd al op vrij jonge leeftijd hoogleraar economie en monetair beleid in Rotterdam. Behoorde voor de oorlog tot de linkervleugel van de CHU en 'brak in 1946 door' naar de PvdA. Voorstander van marktordening en sociale hervorming. Als minister kreeg hij bijnamen als 'De kei van de kneuterdijk', maar ook 'De grootste boef van Nederland'. Was er in hoge mate verantwoordelijk voor dat Nederland na de oorlog financieel weer op orde werd gebracht. Vooral bekend door het Tientje van Lieftinck, dat symbool stond voor de geldsanering. Streng minister, die de financiële teugels strak hield. Na zijn ministerschap vervulde hij internationale functies.
   
• 5. 

  Vooraanstaand sociaaldemocratisch politicus en ideoloog. Ontwierp in de jaren dertig samen met Tinbergen het Plan van de Arbeid, het alternatief van SDAP en NVV voor de bestrijding van de crisis. Werd in 1937 SDAP-Kamerlid en in 1945 minister van Handel en Nijverheid in kabinet-Schermerhorn/Drees. Kreeg echter weinig kans zijn ideeën voor socialisatie en ordening uit te voeren. Daarna minister van Verkeer in het kabinet-Beel I. In 1947 als enige minister tegenstander van gewapend ingrijpend in Indonesië. Vanaf 1948 directeur van de 'rode' verzekeringsmaatschappij en daarna senator en staatsraad. Was één van de tien begaafde kinderen uit een oorspronkelijk Drents 'rood' onderwijzersgezin. Na zijn studie elektrotechniek in Delft ontwikkelde hij zich tot een origineel macro-econoom. In zijn tijd één van de weinigen van wie bekend was dat hij homoseksueel was.
   
• 6. 

  De Sociaal-Economische Raad (SER) is een adviesorgaan op het gebied van sociaal-economische vraagstukken.
   
• 7. 

  Deze pagina bevat een verantwoording voor de gebruikte cijfers en methodiek bij de economische beschrijvingen van de kabinetten vanaf het kabinet-Biesheuvel I en II.
   
• 8. 

  De economie en de arbeidsmarkt verzwakken na de twee oliecrises in de jaren '70, met oplopende begrotingstekorten en uitkeringsafhankelijkheid als gevolg. In 1981/1982 is sprake van een crisis. Ondanks economisch herstel blijft daarna sprake van grote problemen op de arbeidsmarkt. Daaraan komt pas in de loop van de jaren '90 een eind. In 2002/2003 gaat het weer slecht met de economie, maar deze herstelt zich dit keer sneller.