Staatscommissie-Thomassen

De staatscommissie¹ Thomassen werd op 9 juli 2009 per koninklijk besluit² ingesteld door het kabinet-Balkenende IV³. De commissie moest adviseren over mogelijke herzieningen van de Grondwet⁴, met name over de toegankelijkheid daarvan. Verder moest zij onderzoeken of er een noodzaak was om bepalingen uit internationale verdragen over te nemen in de Grondwet.

In november 2010 bracht de staatscommissie een eindverslag uit. De commissie concludeerde dat de Grondwet⁵ meer met de tijd mee moest gaan en daarom op enkele punten moest worden geactualiseerd. Daarnaast zou er in het onderwijs meer aandacht moeten worden besteed aan de Grondwet. Tevens zouden bepalingen uit verdragen die bindend zijn moeten worden voorgelegd aan de Staten-Generaal.

Door een nieuwe regering⁶ werd pas in 2014 naar aanleiding van het eindrapport voorgesteld om het brief-, telefoon- en telegraafgeheim uit te breiden naar het brief- en telecommunicatiegeheim, een algemene bepaling toe te voegen aan de Grondwet en het recht op een eerlijk proces en een rechter grondwettelijk vast te leggen. Over deze voorstellen moet nog een tweede lezing plaatsvinden.

Het belang van het internationale recht was in de afgelopen decennia sterk toegenomen. Dit had een grote invloed op de Nederlandse Grondwet omdat besluiten van volkenrechtelijke organisaties direct bindend zijn en daarmee een hogere status hebben dan de Grondwet. Daarnaast was als gevolg van de snelle technologische ontwikkelingen de formulering van enkele grondrechten verouderd.

De staatscommissie Thomassen kreeg van de regering de opdracht om te onderzoeken of er gegronde redenen waren de Grondwet te wijzigen met het doel:

-de betekenis en toegankelijkheid van de Grondwet te vergroten

-de beperking van de grondrechten die vast zijn gelegd in de Grondwet aan te vullen met voorwaarden voor deze beperkingen

-een preambule (voorwoord) aan de Grondwet toe te voegen

-bepalingen in de voor Nederland geldende internationale verdragen toe te voegen aan de Grondwet

-de grondrechten beter te laten passen in het digitale tijdperk en de internationale rechtsorde

-in de Grondwet te regelen dat verdragsbepalingen en besluiten van volkenrechtelijke organisaties die in strijd zijn met wezenlijke Nederlandse consitutionele waarden geen voorrang hebben op nationaal recht.

Naar aanleiding van gesprekken tussen de regering en Staten-Generaal kwamen er nieuwe onderwerpen op, waarvan het wenselijk werd geacht dat de Staatscommissie zich hierover zou buigen. Hiertoe behoren:

-de wettelijke basis van bestuurlijke santies

-de grondwettigheid van internationale ad hoc (tijdelijke) tribunalen

-de grondwettigheid van de bevoegdheid van België om in Tilburgse gevangenis Belgisch strafrecht te laten toepassen op Belgische veroordeelden

-de juiste interpretatie van het grondwetsartikel dat de goedkeuring door het parlement van verdragen die tegen de Grondwet indruisen regelt.

Over het algemeen was de commissie het eens over de aanbevelingen. Er bestond echter nog wel discussie over de vraag of internationale verdragen geen voorrang meer zouden moeten krijgen als ze inbreuk doen op de door de staatscommissie voorgestelde algemene bepaling. Daarnaast was de commissie het niet eens over het opnemen van het recht op leven in de Grondwet.

Goedkeuring verdragen door parlement

Als verdragen in strijd zijn met de Grondwet, moet het verdrag in beide Kamers met tweederde meerdheid worden goedgekeurd. Nu kan er tussen beide Kamers een meningsverschil ontstaan over of hier sprake van is. Daarom adviseerde een minderheid om deze vraag voor te leggen aan de verenigde vergadering van de Staten-Generaal.

Betekenis en toegankelijkheid van de Grondwet

Om de betekenis van de Grondwet voor de burgers te vergroten zouden elementen van de democratische rechtsstaat duidelijker in de Grondwet naar voren moeten komen.

De toegankelijkheid zou moeten verbeteren door de formulering van de artikelen te versimpelen, het aantal artikelen te verminderen en in het onderwijs meer aandacht te besteden aan de Grondwet.

Preambule

De staatscommissie stelde voor om vanwege de hogere juridische status een algemene bepaling in plaats van een preambule toe te voegen waarin wordt verwezen naar de democratische rechtsstaat en aspecten daarvan.

Beperkingsystematiek

Omdat de wetgever vaak niet stelt hoe ver bevoegde instanties mogen gaan in het beperken van grondrechten, adviseerde de staatscommissie om een bepaling op te nemen dat de beperkingen niet verder mogen gaan dan het doel vereist en ze niet de kern van de grondrechten mogen aantasten.

Internationale en Europese rechtsorde

De staatscommissie beveelde aan om in het kader van de volledigheid en zichtbaarheid van de grondrechten de meest fundamentele bepalingen uit internationale verdragen over te nemen in de Grondwet.

Het recht op proces en het recht op toegang tot een rechter zouden in de Grondwet moeten worden opgenomen en daarbij ruimer moeten worden geformuleerd dan vergelijkbare artikelen uit het EVRM⁸.

Daarnaast moest aan de bepaling in artikel 90 dat de regering de internationale rechtsorde bevordert, de Europese rechtsorde worden toegevoegd.

Tevens zouden bepalingen uit verdragen die iedereen binden of burgers direct raken moeten worden goedgekeurd door de Staten-Generaal. Daarnaast moest het parlement intensiever betrokken worden bij de besluitvorming binnen internationale organisaties.

Grondrechten in het digitale tijdperk

Om de digitale veiligheid te vergroten wilde de staatscommissie een aantal Grondwetsartikelen wijzigen:

Artikel 7

In artikel 7 is de vrijheid van meningsuiting vastgelegd. Lid één regelt dat preventieve censuur op uitingen via de drukpers verboden is. Dit zou uitgebreid moeten worden naar alle andere vormen van meningsuiting. Daarnaast zou in dit artikel moeten worden vastgelegd dat de vrije ontvangst van informatie gegarandeerd wordt en de overheid de pluriformiteit van de media respecteert.

Artikel 13

Dit artikel beschermt de vertrouwelijkheid van communicatie met brieven, telefoon en telegraaf. Omdat dit te beperkt is in het licht van de nieuwe communicatiemiddelen, zou het hergeformuleerd moeten worden naar dat iedereen recht heeft op vertrouwelijke communicatie.

De aanbevelingen hebben niet veel concrete resultaten opgeleverd. Wel zijn er enkele grondwetsherzieningen aanhangig gemaakt en doorgevoerd.

In 2014 heeft het kabinet Rutte II⁹ voorgesteld om de Grondwetsbepaling over het brief-, telefoon- en telegraafgeheim te veranderen in een brief- en telecommunicatiegeheim. Dit lijkt op de voorgestelde wijziging van de staatscommissie, maar verschilt in dat de staatscommissie doelde op alle mogelijke communicatiemiddelen. In 2022 is deze wijziging in de Grondwet gekomen.

In 2016 diende het kabinet een voorstel in om een algemene bepaling aan de Grondwet toe te voegen, die vergelijkbaar is met de algemene bepaling die de staatscommissie wilde opnemen. Daarnaast werd een voorstel ingediend om in de Grondwet op te nemen dat iedereen recht heeft op een eerlijk proces en toegang tot een rechter. In 2022 is deze wijziging in de Grondwet gekomen.

Meer over

• 1. 

  Een grondwetscommissie houdt zich bezig met mogelijke Grondwetsherzieningen. Vaak is een grondwetscommissie een staatscommissie: een niet-permanent adviesorgaan dat bij koninklijk besluit wordt ingesteld door de regering.
   
• 2. 

  Een koninklijk besluit (KB) is een besluit van de regering dat zonder medewerking van de Staten-Generaal wordt genomen.
   
• 3. 

  Dit kabinet werd gevormd na de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2006. Het was tot 23 februari 2010 een coalitie van CDA, PvdA en ChristenUnie en daarna van CDA en CU. Het trad op 22 februari 2007 aan als opvolger van het kabinet-Balkenende III. Motto van het kabinet was 'Samen werken, samen leven'.
   
• 4. 

  Om de Nederlandse Grondwet te wijzigen, moet een voorstel tot wijziging worden ingediend. De wijziging moet twee keer in de Tweede en Eerste Kamer worden behandeld. Zo’n behandeling van een wetsvoorstel in het parlement wordt een lezing genoemd. Er zijn dus twee lezingen nodig voor de Grondwet kan worden gewijzigd. Vóórdat de tweede lezing plaatsvindt, moeten Tweede Kamerverkiezingen worden gehouden. In theorie moeten kiezers zich zo over de wijziging(en) kunnen uitspreken. Bij de tweede lezing is er in beide Kamers een tweederdemeerderheid vereist.
   
• 5. 

  De Grondwet is het belangrijkste staatsdocument en hoogste nationale wet van Nederland. Zij bevat de regels voor onze staatsinstellingen en de grondrechten van de burgers. Daarnaast bevat de Grondwet regels over bestuur, wetgeving en rechtspraak. De Grondwet telt acht hoofdstukken. Artikel 5.2 van het Statuut van het Koninkrijk bepaalt dat de Grondwet de bepalingen daarvan in acht neemt.
   
• 6. 

  De regering is het centrale bestuur van ons land en bestaat uit de Koning en de ministers. Omdat de Koning onschendbaar is en de ministers verantwoordelijk zijn, wordt het kabinet, (ministers en de staatssecretarissen) in de praktijk ook vaak regering genoemd, bijvoorbeeld de regering-Rutte. Staatsrechtelijk gezien is dat onjuist.
   
• 7. 

  Journalist die al van jongsaf politiek actief was in het GPV. Huwde met de dochter van GPV-voorman Jongeling. Volgde aanvankelijk een predikantsopleiding, maar werd in 1963 redacteur van het Gereformeerd Gezinsblad. Vanaf 1974 was hij hoofdredacteur van het Nederlands Dagblad. Actief in de gemeenteraad van Amersfoort en in diverse aan het GPV gelieerde organisaties. Maakte deel uit van de (Staats)commissies-Biesheuvel, -Thomassen en -De Koning (een externe commissie van de Tweeede Kamer). Lid van de Eerste Kamer voor de ChristenUnie in de periode 1999-2003 en daarna nog korte tijd in 2007. Promoveerde in 2011.
   
• 8. 

  Het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) is een Europees verdrag waarin de mensen- en burgerrechten van alle inwoners van de aangesloten landen zijn vastgelegd. Dit verdrag is op 4 november 1950 te Rome tot stand gekomen, in navolging van de in 1948 opgestelde Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
   
• 9. 

  Dit kabinet werd door VVD en PvdA gevormd na de Tweede Kamerverkiezingen van 12 september 2012. VVD-leider Mark Rutte werd voor de tweede keer premier. Onder leiding van informateurs Wouter Bos en Henk Kamp wisten de coalitiepartijen hun grote onderlinge verschillen te overbruggen. De formatie van het kabinet-Rutte II was één van de snelste kabinetsformaties ooit.