Centrumpartij (CP)

De CP, later CP'86 genoemd, was een extreemrechtse partij. De partij werd opgericht in 1980 als afsplitsing van de Nederlandse Volksunie (NVU).

De CP was tijdens het eerste kabinet-Lubbers¹ (1982-1986) met een Tweede Kamerfractie² (1 zetel) in de Tweede Kamer vertegenwoordigd en voerde oppositie. De zetel werd bezet door Hans Janmaat³, de beeldbepaler van de partij.

De partij had sinds 1986 geen zetels meer in de Tweede Kamer⁴ en werd in dat jaar failliet verklaard. Vervolgens veranderde de partij de naam in CP'86, maar ook onder de nieuwe naam wist de partij geen zetels meer te behalen. Ondertussen kwam het partijbestuur in de jaren '90 regelmatig in aanvaring met justitie wegens het doen van racistische uitlatingen. In 1997 werd de gehele partij veroordeeld als criminele organisatie die zich stelselmatig schuldig maakt aan het aanzetten tot vreemdelingenhaat. In 1998 werd dan ook door de rechtbank een verbod op- en een ontbinding van de partij gevorderd.

De CP was openlijk racistisch, xenofoob (haatdragend tegen vreemdelingen) en bij vlagen nationaal-socialistisch. Het extreem-rechtse karakter van de partij werd in de loop van de jaren steeds radicaler.

Het partijprogramma getiteld 'Eigen volk eerst' stelde dat het politiek denken van de CP'86 wordt bepaald door 'ons verzet tegen de ongecontroleerde invasie van honderdduizenden criminele en parasiterende vreemdelingen in ons overbevolkte land'. De CP bepleitte ook het aanhalen van de banden met 'blank Zuid-Afrika', dat destijds wegens het apartheidsregime geboycot werd.

Na veroordelingen van individuele leden werd in 1995 het hoofdbestuur van de partij veroordeeld wegens leiding geven aan een criminele organisatie. Tot een verbod van de partij kwam het echter niet.

De Centrumpartij was van 16 september 1982 tot 30 oktober 1984 met één zetel, bezet door Hans Janmaat, in de Tweede Kamer vertegenwoordigd. In 1984 werd Janmaat uit de partij gezet, maar bleef hij zijn Kamerzetel bezetten.

In 1986 werd de Centrumpartij failliet verklaard en wist de partij geen zetels meer te behalen. In 1998 werd de partij ontbonden.

• * 

  (Nog) niet beschikbaar

Voor de ontsluiting van de verkiezingsprogrogramma's en verkiezingsaffiches is gebruik gemaakt van de collecties van Het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP) van de Rijksuniversiteit Groningen. Ontbrekende affiches uit de collectie zijn afkomstig uit 'Om de stembus... verkiezingsaffiches 1918-1989,', D.J. Elzinga en G. Voerman, Den Haag (1992).

De CP werd opgericht in 1980 als afsplitsing van de Nederlandse Volksunie (NVU). De NVU was in 1971 opgericht door aanhangers uit verschillende rechts-extreme organisaties. De NVU haalde nooit zetels in de Kamer, maar werd wegens fascistische uitlatingen tijdens verkiezingscampagnes in 1978 door de rechtbank verboden, echter zonder eis tot ontbinding. De NVU bleef bestaan, maar interne conflicten leidden tot afsplitsingen.

Vanwege de sterke hang naar het nationaal-socialisme van NVU-voorman Glimmerveen richtte dr. H. Brookman in 1979 de Nationale Centrum Partij (NCP) op. In februari 1980 overvielen radicale leden van de NCP met uitzetting bedreigde Marokkanen, die in de Mozes-en-Aåronkerk in Amsterdam een hongerstaking hielden. Om deze nationaal-socialistische leden uit te bannen ontbond Brookman de NCP en richtte de Centrumpartij op.

Hans Janmaat werd lijsttrekker en oud-NVU'er Bruyn tweede man van de partij.

Verdeeldheid regeerde binnen de CP. In 1984 werd Janmaat door het dagelijks bestuur uit de partij gezet. Janmaat bleef zijn kamerzetel echter bezetten en richtte met medestanders de Centrumdemocraten⁷ (CD) op. De CP en CD bestreden elkaar hevig. Een poging tot verzoening op een bijeenkomst in 1986 werd ruw verstoord door een actie van radicale antifascisten, waarbij enkele gewonden vielen en het hotel in Kedichem waar de bijeenkomst plaatsvond, afbrandde.

In 1986 werd de Centrumpartij failliet verklaard, waarna de partij zich CP'86 ging noemen. Na het faillissement kwam de partij regelmatig in aanraking met justitie door racistische uitlatingen en geweldsdelicten. Uiteindelijk werd de partij in 1998 op aanwijzing van de minister van Justitie ontbonden. Het grootste deel van de aanhang was eerder dat jaar al overgestapt naar de Nieuwe Nationale Partij (NNP).

Hans Janmaat⁶ (1934-2002) was lijsttrekker voor de CP in 1981 en 1982. In 1982 werd hij voor de CP in de Kamer gekozen, maar in 1984 kwam het tot een breuk met de partij. Als lijst-Janmaat hield hij zijn zetel aan. Van 1986 tot 1998 was hij lijsttrekker voor de CD en van 1989 tot 1998 Tweede Kamerlid. Janmaat was eerder leraar maatschappijleer en directeur van een kleine meubelfabriek.

In 1996 trouwde hij met CD-kamerlid Wil Schuurman⁸. Janmaat is verschillende keren veroordeeld wegens discriminatie.

Bij de verkiezingen van 1981 wist de CP nog geen zetels te behalen. In 1982 behaalde de partij met de leuze 'Niet rechts, niet links' 0,8 procent van de stemmen, goed voor 1 zetel in de periode 1982-1986.

Ondanks de verontwaardiging dat voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog weer een extreemrechtse partij in het parlement zat, behaalde de CP bij tussentijdse raadsverkiezingen in Almere 9 procent en bij de Europese verkiezingen 2,5 procent van de stemmen.

Bij de verkiezingen van 1986 wist geen van de extreemrechtse partijen NVU, CP en CD een Tweede Kamerzetel te behalen. De CD zou nog wel terugkeren in de Kamer (1989-1998) maar de CP niet meer.

De CP heeft geen zetels in de Eerste Kamer⁹ gehad.

Meer over

Kijk voor meer informatie over de Centrumpartij op de website van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen.

• 1. 

  Dit kabinet van CDA en VVD kwam tot stand na de verkiezingen van 1982. CDA-lijsttrekker Dries van Agt, premier van het voorgaande kabinet-Van Agt III besloot zich niet opnieuw kandidaat te stellen voor het premierschap. Premier namens het CDA werd daarom Ruud Lubbers.
   
• 2. 

  De Centrumpartij (CP) was een extreemrechtse fractie in de Tweede Kamer. De fractie was van 16 september 1982 tot 30 oktober 1984 als eenmansfractie in de Tweede Kamer vertegenwoordigd. In 1984 werd Janmaat door het dagelijks bestuur uit de partij gezet. Janmaat bleef zijn Kamerzetel echter bezetten en richtte met medestanders de Centrumdemocraten (CD) op.
   
• 3. 

  De fractie lid-Janmaat ontstond op 1 november 1984, nadat Hans Janmaat in conflict was gekomen met de Centrumpartij. Janmaat zat voor die partij als eenling in de Kamer. De fractie-Janmaat was tot 2 juni 1986 vertegenwoordigd in de Tweede Kamer.
   
• 4. 

  De Tweede Kamer is deel van de volksvertegen­woor­di­ging. Zij speelt een belangrijke rol bij de totstandkoming van wetten, controleert de regering en beslist over de vraag of een kabinet (of bewindspersoon) genoeg vertrouwen heeft.
   
• 5. 

  Op 8 september 1982 waren er vervroegde verkiezingen voor de Tweede Kamer. Deze waren nodig nadat het kabinet-Van Agt I al na acht maanden ten val was gekomen. De PvdA won de verkiezingen, maar kon desondanks geen aanspraak maken op regeringsdeelname. Onder leiding van Ed Nijpels maakte de VVD forse groei door, vooral ten koste van D'66. De komst van de extreemrechtse Centrumpartij zorgde voor veel beroering.
   
• 6. 

  Extreem-rechts politicus, die met leuzen als 'Eigen Volk Eerst' en 'Vol=Vol' enkele keren Kamerzetels veroverde. Leider van de Centrumpartij en de Centrum-Democraten. Was voor hij in de politiek kwam onder meer leraar maatschappijleer aan een katholieke school. Door zijn weinig charismatische uitstraling bleef hij een onbetekenende factor in de Nederlandse politiek en in de Tweede Kamer stond hij volstrekt geïsoleerd. Kwam diverse malen in aanraking met justitie vanwege discriminerende uitspraken.
   
• 7. 

  De CD was een extreemrechtse partij, die zich keerde tegen de aanwezigheid van niet-westerse allochtonen. De partij werd opgericht in 1984 als afsplitsing van de Centrumpartij (CP).
   
• 8. 

  Haags CD-Tweede Kamerlid, partner (later echtgenote) van CD-leider Janmaat. Kreeg al voor haar Kamerlidmaatschap landelijke bekendheid doordat zij bij een aanslag op een vergadering van de Centrumpartij in Kedichem een been verloor. Trad vaak samen met Janmaat op in tv-uitzendingen van haar partij en liet daarin een onvervalst antivreemdelingengeluid horen. Werd daarvoor veroordeeld. Zat ook in de Haagse gemeenteraad.
   
• 9. 

  De Eerste Kamer is deel van de volksvertegenwoordiging en heeft met name een rol op wetgevend gebied. Over een wetsvoorstel moet, als de Tweede Kamer het heeft aangenomen, ook door de Eerste Kamer worden gestemd. De Eerste Kamer kan een wetsvoorstel nog tegenhouden.
   
• 10. 

  Diverse partijen zijn ooit vertegenwoordigd geweest in het Nederlandse parlement, maar nadien opgeheven. Een aantal daarvan zijn opgegaan in nieuwe partijen, waarvan sommige nog bestaan.