Een Grondwettelijk Verdrag

Er zijn grondige hervormingen van de Europese Unie nodig, met het oog op de uitbreiding van de Unie met tien nieuwe lidstaten, een herijking van Europa's rol in de wereld en de wens om de Unie begrijpelijker te maken voor de burgers. Om deze reden is er besloten tot het opstellen van een Grondwet voor de Europese Unie.

Over de invulling van deze zogenaamde "Europese Grondwet", bestaat nog altijd veel onenigheid. In oktober 2003 startten regeringsleiders en staatshoofden onderhandelingen over de afronding van de grondwet, tijdens de Intergouvernementele Conferentie (IGC). In de Europese Raad van 12 en 13 december 20031 werd niet tot overeenstemming gekomen. De onderhandelingen zijn inmiddels hervat, tijdens het Ierse voorzitterschap van de Europese Unie. Tijdens de Europese Raad van 17-18 juni 20042 beslissen de regeringsleiders en staatshoofden uit alle 25 lidstaten van de EU of de Europese Grondwet er komt.

Contents

  1. Totstandkoming
  2. Een Grondwet of een verdrag?
  3. Op welke manier verandert Europa door de Grondwet?
  4. Geschilpunten tijdens de IGC
  5. Andere Weetjes

1.

Totstandkoming

In 2000 is in de "Verklaring van Nice" het eerste startsein gegeven voor het creëren van een Europese Grondwet. In de daaropvolgende "Verklaring van Laken" is besloten tot het houden van een Europese Conventie over de Grondwet. De Europese Conventie verenigde afgevaardigden van regeringen en parlementen uit alle EU-lidstaten, terwijl ook het Europees Parlement en de Europese Commissie waren vertegenwoordigd. Onder leiding van de voormalige Franse president Giscard d'Estaing werd vanaf februari 2002 onderhandeld, waarna de Conventie op 18 juli 2003 een ontwerp-Grondwet presenteerde.

Sinds oktober 2003 zijn de regeringsleiders en staatshoofden van alle EU-lidstaten aan zet. Deze startten een bijzonder overleg, de Intergouvernementele Conferentie (IGC), om het eens te worden over een definitieve Grondwet-tekst. Na acht IGC-vergaderingen had de Europese Grondwet tijdens de Europese Raad van 12-13 december 2003 aangenomen moeten worden, maar dit topoverleg mislukte. In mei 2004 is de IGC officieel heropend. De nieuwe 'deadline' voor de Europese Grondwet is vastgesteld op 17-18 juni 2004, als de regeringsleiders in Brussel bijeen komen voor een bijzondere Europese Raad.

2.

Een Grondwet of een verdrag?

Het is formeel eigenlijk onjuist om te spreken over een Europese Grondwet. De inzet van de onderhandelingen tijdens de Intergouvernementele Conferentie is een internationaal verdrag, dat gaat gelden voor alle 25 lidstaten van de Unie. De Europese Conventie heeft zich echter vanaf de start van de werkzaamheden, in februari 2002, geprofileerd als een grondwetgevende vergadering. De oorsprong hiervan ligt bij de Europese Raad3 in Laken (december 2001), waar uitdrukkelijk is gesproken over een mogelijke grondwet voor de Europese Unie. De Verklaring van Laken4 stelt zich onder meer de vraag of:

"een vereenvoudiging van de bestaande verdragen op termijn niet zou kunnen leiden tot het aannemen in de Unie van een constitutionele tekst. Wat zouden de basiselementen kunnen zijn van zo'n grondwet? De waarden die de Unie koestert, de fundamentele rechten en plichten van de burger, de verhouding van de lidstaten in de Unie?"

Al met al is het begrip 'Grondwet' wel te verdedigen. Zo oordeelde de (Nederlandse) Raad van State in juli 2003 dat het nieuwe verdrag een dermate ingrijpend karakter heeft, dat zij tot op zekere hoogte te vergelijken valt met een wijziging van de Nederlandse Grondwet. Deze overweging leidde er mede toe dat de Raad van State een overwegend positief advies gaf over het houden van een referendum over de nieuwe Europese Grondwet.

3.

Op welke manier verandert Europa door de Grondwet?

De huidige "ontwerp-grondwet" bevat geen spectaculaire hervormingen van de institutionele structuur van de Europese Unie. De taakverdeling tussen de Organen van de Unie blijft grofweg als volgt: de Europese Commissie5 neemt initiatieven voor Europese wet- en regelgeving. Het Europees Parlement6 debatteert hierover en stelt wijzigingen voor, waarna de Raad van de Europese Unie7 een beslissing neemt.

Waarschijnlijk zal het zwaartepunt van de beslissingsbevoegdheid door het nieuwe verdrag in enige mate verschuiven. De Raad en het Europees Parlement zullen iets meer bevoegdheden krijgen, de Europese Commissie levert iets in. Het fundament van bovenstaande taakverdeling blijft echter overeind.

Eén van de omvangrijkste onderdelen van het huidige ontwerp-verdrag betreft verder het Europese Hof van Justitie8, waarmee het de huidige status van 'hoedster van de verdragen' verder geformaliseerd en uitgebreid ziet.

Belangrijke punten uit het ontwerp-verdrag

  • 1. 
    Met het nieuwe Verdrag wint de Europese Unie aan overzichtelijkheid. Zo zijn Europese afspraken thans verspreid over diverse toetredingsverdragen van afzonderlijke lidstaten, en de verdragen van Maastricht (1991), Amsterdam (1997) en Nice (2000). Daar komt nu één document voor in de plaats.
  • 2. 
    De Europese Unie krijgt een Europese minister van Buitenlandse Zaken. Deze minister vervangt de twee functionarissen die zich nu nog bezighouden met het Europese buitenlands beleid. Dit zijn de Hoge Autoriteit voor het Buitenlands- en Veiligheidsbeleid (Javier Solana) en de Eurocommissaris Buitenlandse Zaken (Chris Patten).

    Deze functies zouden samengevoegd worden om de Unie naar buiten toe ook voor externe betrekkingen een gezicht te geven. De Europese Raad zou met instemming van de President van de Europese Commissie deze minister van Buitenlandse Zaken kunnen benoemen. Deze zou tevens vice-president van de Commissie zijn en zou verantwoording moeten afleggen aan de Raad van Ministers.

  • 4. 
    Het huidige ontwerp-verdrag bevat een exit-clausule, waarmee lidstaten kunnen besluiten de Europese Unie te verlaten. Ook kan een lidstaat geschorst worden van lidmaatschap, bijvoorbeeld wegens schending van mensenrechten.
  • 6. 
    Er is veel aandacht besteed aan de openbaarheid. Zo zullen veel vergaderingen van de Raad van de Europese Unie7 voor het publiek toegankelijk worden, waardoor de media beter kunnen berichten wat tijdens deze vergaderingen gebeurt. Ook zullen meer officiële documenten vrij toegankelijk worden.
  • 7. 
    De Europese Unie krijgt rechtspersoonlijkheid. Dit wil zeggen dat de Europese Unie op internationale fora vertegenwoordigd kan zijn, bijvoorbeeld in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties.
  • 8. 
    Er komt waarschijnlijk een permanente voorzitter van de Europese Raad. Hoewel sommigen deze functie bestempelen als die van "Europese President", moet nog blijken welke bevoegdheden deze persoon krijgt.

4.

Geschilpunten tijdens de IGC

Toen de president van de Europese Conventie, Giscard d'Estaing, het "Ontwerp-verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa" op 18 juli 2003 presenteerde, werd deze ondertekend door 209 van de 217 Conventiedeelnemers. Giscard was tevreden met de bereikte consensus en waarschuwde de regeringsleiders niet te veel te tornen aan het einddocument.

5.

Andere Weetjes

Naast de instellingen van de Europese Unie en de bevoegdheden per beleidsveld, komen in de grondwetsartikelen tal van andere onderwerpen aan bod. De mogelijkheid om de status van de Nederlandse Antillen te veranderen en het recht op betaalde vakantie staan bijvoorbeeld vastgelegd. Het is ook interessant om op te merken dat de vertaling van het woord "President" wel heel divers is.

  • 1. 
    Het Italiaans voorzitterschap had gehoopt dat tijdens deze Europese Raad de Intergouvernementele Conferentie (IGC) kon worden afgerond. Deze vergadering was het negende officiële overleg in het kader van de IGC.
     
  • 2. 
    Tijdens deze Europese Raad zullen regeringsleiders en staatshoofden onder meer spreken over de bestrijding van terrorisme en een beslissing nemen over de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie per 1 november 2004.
     
  • 3. 
    The European Council brings together EU leaders to set the EU's political agenda. It represents the highest level of political cooperation between EU countries.
     
  • 4. 
    De Europese Raad heeft in december 2001 in het Belgische Laken besloten een Conventie over de toekomst van de Europese Unie in te stellen. Deze Europese Conventie kreeg als taak de wezenlijke problemen te bespreken die de toekomstige ontwikkeling van de Unie met zich meebrengt.
     
  • 5. 
    The European Commission is the executive body of the EU and runs its day-to-day business. It is made up of the College of Commissioners, 27 European Commissioners, one for each member state, who are each responsible for one or several policy areas. In addition, the 'Commission' also refers to the entire administrative body that supports the Commissioners, consisting of the Directorates-General and the Services.
     
  • 6. 
    The European Parliament is the EU's law-making body. It is directly elected by EU voters every 5 years.
    What does the Parliament do?
    The Parliament has 3 main roles:
    Legislative
     
  • 7. 
    In the Council, government ministers from each EU country meet to discuss, amend and adopt laws, and coordinate policies. The ministers have the authority to commit their governments to the actions agreed on in the meetings.
    Together with the European Parliament , the Council is the main decision-making body of the EU.
    Not to be confused with:
     
  • 8. 
    The Court of Justice interprets EU law to make sure it is applied in the same way in all EU countries, and settles legal disputes between national governments and EU institutions.
    It can also, in certain circumstances, be used by individuals, companies or organisations to take action against an EU institution, if they feel it has somehow infringed their rights.
    What does the CJEU do?
    The Court gives rulings on cases brought before it. The most common types of case are: