Staatsrechtelijke positie echtgenote Koning

De echtgenote van de koning¹ of prins-gemaal (als er een koningin is) heeft geen bijzondere staatsrechtelijke positie. Dat neemt niet weg dat de echtgenoot of echtgenote van de vorst(in) wel een bijzondere rol heeft en vaak ook formeel adviserende functies vervult.

Aan de drie prins-gemalen die Nederland heeft gehad, prins Hendrik², prins Bernhard³ en prins Claus⁴, is zitting verleend in de Raad van State⁵. Voor Bernhard en Claus gold dat zij deze positie reeds bekleedden voordat hun echtgenotes koningin werden. Ook koningin Máxima⁶ heeft zitting gekregen in de Raad van State. Dit biedt de mogelijkheid om kennis te nemen van allerlei bestuurlijke onderwerpen en wetgevende aspecten daarvan.

Prins Claus was verder tijdens de minderjarigheid van prins Willem-Alexander⁷ aangewezen als eventuele regent voor het geval de koningin zou zijn overleden vóór de meerderjarigheid van de kroonprins.

Prins Bernhard en prins Claus vervulden functies die relaties hadden met het openbaar bestuur. Zo was prins Bernhard tot 1976 inspecteur-generaal van de strijdkrachten. Prins Claus was enige jaren lid van de Raad van Advies voor de Ruimtelijke Ordening, voorzitter van de Nationale Commissie Ontwikkelingsstrategie (NCO) en later inspecteur-generaal van ontwikkelingssamenwerking.

Belangrijker nog dan de formele positie, kan de informele rol zijn die de prins-gemaal speelt. Dat gold overigens niet voor prins Hendrik, want die werd door zijn echtgenote, koningin Wilhelmina⁸, volstrekt buiten regeringszaken gehouden. Van prins Claus is echter bekend dat hij vaak als raadgever van zijn vrouw optrad. Ook bij de voorbereiding van de kroonprins op diens toekomstige rol speelde prins Claus een belangrijke rol.

Prins Bernhard speelde in de jaren vijftig een belangrijke rol als goodwill-ambassadeur voor het bedrijfsleven. De prins-gemalen vergezelden als regel de koningin op staatsbezoeken.

De echtgeno(o)t(e) van de vorst(in) is op grond van de Wet op het Koninklijk Huis lid van dat Huis. Hij of zij valt onder de ministeriële verantwoordelijkheid. Met name uitspraken van prins Bernhard over de parlementaire democratie zijn enige malen reden geweest voor Kamerleden om vragen te stellen aan de regering.

De echtgeno(o)t(e) van de Koning ontvangt op basis van de Wet financieel statuut koninklijk huis⁹ een uitkering.

Ongeacht geslacht wordt de vorst(in) in de wet aangeduid als Koning. Gezien vrouwen ook Koning kunnen zijn, wordt bij hen als aanspreektitel de vrouwelijke vorm 'koningin' gebruikt. De aanspreektitels zijn niet in de wet vastgelegd.

De echtgeno(o)t(e) van de vorst(in) blijft prins of prinses. De titel voor de echtgenoot is prins-gemaal. De echtgenoot wordt niet koning genoemd, omdat de titel koning traditioneel als hoger wordt gezien dan de titel koningin. Volgens deze redenatie kan de echtgenote van de vorst dus wel koningin worden genoemd, gezien dit geen hogere titel is dan de wettelijke koning.

Bij de troonoverdracht van 2013 ontstond discussie over de aanspreektitel van Maxima⁶. Zij kreeg de aanspreektitel koningin, ook al bleef zij wettelijk prinses. De Rijksvoorlichtingsdienst¹⁰ wees op de historische traditie om de echtgenote van de koning te duiden als koningin. Enkele rechtsgeleerden stelden echter dat het beter zou zijn om deze aanspreektitels, na behandeling in het parlement, wettelijk vast te leggen om verwarring te voorkomen.

Meer over

• 1. 

  Nederland is een koninkrijk. Dat betekent dat een koning het staatshoofd is of eigenlijk: het 'onschendbare deel' van de regering. Het Statuut voor het Koninkrijk bepaalt dat de Kroon van het Koninkrijk wordt gedragen door de erfgenamen van koningin Juliana. Sinds 30 april 2013 is Willem-Alexander koning der Nederlanden.
   
• 2. 

  Duitse vorst die in 1901 echtgenoot van koningin Wilhelmina werd. Typisch Duitse landedelman die zijn tijd vooral verdreef met de jacht. Was na zijn huwelijk financieel geheel afhankelijk van zijn echtgenote en na zijn dood bleek dat hij grote schulden had gemaakt. Rond zijn persoon gaan ook talrijke verhalen over buitenechtelijke kinderen. Was een aanvankelijk nogal verlegen prins, maar later voor velen prettig gezelschap. Zette zich onder meer in voor het reddingwezen. Zijn begrafenis vond op zijn eigen verzoek in het wit plaats.
   
• 3. 

  Duitse prins die in 1937 huwde met prinses Juliana. Week in mei 1940 met zijn gezin uit naar Engeland. Verbleef in Londen, terwijl zijn gezin zich tijdelijk in Canada vestigde. Was tijdens de oorlogsjaren een belangrijke vertrouweling van koningin Wilhelmina. In 1944 bevelhebber van de Binnenlandse Strijdkrachten en in die functie betrokken bij de Duitse capitulatie in Wageningen. Na de oorlog vervulde hij vele economische missies, onder meer naar Zuid-Amerika. In 1976 bleek dat aan die banden met het bedrijfsleven ook schaduwkanten hadden gezeten (de zgn. Lockheedaffaire). Gaf toen vele functies op. Wist desondanks zijn populariteit te behouden, met name in de kring van oud-strijders en voormalige verzet. Zette zich in voor natuurbescherming en cultuur (Anjerfonds). Had vliegen als grote liefhebberij. Charmante levensgenieter omgeven door mythes, die vaak grenzen opzocht en ook overschreed en zich weinig aantrok van de beperkingen die zijn huwelijk hem oplegde.
   
• 4. 

  Deels in Afrika opgegroeide Duitse diplomaat die in 1966 in het huwelijk trad met de toenmalige kroonprinses Beatrix. Vanwege zijn Duitse afkomst maakten sommigen (met name uit het voormalig verzet) bezwaar tegen een toekomstige rol als prins-gemaal. Dankzij zijn optreden wist hij zich echter allengs een grote populariteit te verwerven. Zette zich vooral in voor ontwikkelingssamenwerking en milieubescherming. Kreeg enige jaren nadat Beatrix koningin was geworden te maken met klachten van depressieve aard en was hier opmerkelijk open over. In de laatste jaren van zijn leven speelde hij de rol als wijze pater familias. Trad in het openbaar vaak onconventioneel op en beschikte over de nodige humor.
   
• 5. 

  De Raad van State is een van de Hoge Colleges van Staat en heeft als voornaamste taak de regering en het parlement te adviseren over wetgeving en bestuur. Daarnaast is deze instantie de hoogste algemene bestuursrechter.
   
• 6. 

  Máxima Zorreguieta is sinds 2 februari 2002 echtgenote van Willem-Alexander en sinds 30 april 2013 koningin. Zij hebben drie dochters, van wie prinses Catharina-Amalia (de Prinses van Oranje) de vermoedelijke troonopvolgster is. Koningin Máxima is geboren in Argentinië en werkte als bankemployé in New York en Brussel. Als prinses hield zij zich onder meer bezig met vraagstukken op het gebied van inburgering en met bevordering van microfinanciering. De rol van haar vader, die staatssecretaris was tijdens het Videla-regime, leidde tot spanningen rond haar huwelijksvoltrekking. Vanaf het moment van de verloving wist zij echter door haar spontaniteit en warmte de harten van de bevolking te veroveren. Werkt onder meer in VN-verband op gebied van microfinanciering en financiële gezondheid.
   
• 7. 

  Koning Willem-Alexander bekleedt sinds 30 april 2013 het koningschap. Hij werd in 1967 geboren als oudste zoon van prinses Beatrix en prins Claus. Hij volgde onder meer een opleiding aan het Atlantic College in Wales en bij de Nederlandse Marine en studeerde geschiedenis in Leiden. De koning was bestuurslid van het Internationaal Olympisch Comité en was actief op het gebied van internationaal watermanagement. Sinds 2002 is hij gehuwd met de in Argentinië geboren Máxima Zorreguieta. De koning heeft drie dochters, van wie prinses Catharina-Amalia (de Prinses van Oranje) de vermoedelijke troonopvolgster is. Hij staat bekend als sportief, spontaan en open en ziet samenbinden, vertegenwoordigen en aanmoedigen als belangrijkste taken.
   
• 8. 

  Dochter van koning Willem III, die al op haar tiende, aanvankelijk onder het regentschap van haar moeder, koningin werd. In september 1898 als koningin ingehuldigd en daarna vijftig jaar regerend vorstin. Haar regering kenmerkte zich lange tijd door een zekere afstandelijkheid tot de bevolking, maar in de Tweede Wereldoorlog werd zij uitermate populair. Nadat zij in de meidagen van 1940 noodgedwongen was uitgeweken naar Londen gaf zij haar rol als 'Moeder des Vaderlands' ten volle gestalte door het verzet via radio-toespraken te inspireren. Zag zichzelf als leidsvrouwe van een vernieuwd en verenigd volk. Nadat na de bevrijding bleek dat de oorlog niet de politieke vernieuwing had gebracht die zij had gewenst, deed zij afstand van de troon. Krachtige persoonlijkheid, godsdienstig en temperamentvol.
   
• 9. 

  Wet van 22 november 1972, houdende regeling van het financieel statuut van het Koninklijk Huis
   
• 10. 

  Deze dienst is onderdeel van het ministerie van Algemene Zaken. De Rijksvoorlichtingsdienst verzorgt onder meer de voorlichting en woordvoering van de minister-president en de regering. Het algemene doel van de dienst is het coördineren van het algemeen communicatiebeleid.