Verdeling Europese topfuncties in 2019

Bron: flickr/motiqua

In 2019 kwamen er veel topfuncties vrij in de Europese Unie¹. Na de verkiezingen voor het Europees Parlement² is er een nieuwe Europese Commissie³. Ook zijn nieuwe voorzitters van de Europese Raad⁴, de Europese Centrale Bank⁵ en de eurogroep⁶ benoemd.

Op 2 juli kwam de Europese Raad tot een besluit en presenteerde het volgende lijstje van namen: de Duitse Ursula von der Leyen⁷ als Commissievoorzitter, de Belg Charles Michel⁸ als voorzitter van de Europese Raad en Christine Lagarde⁹ als president van de ECB.

De nieuwe Commissie-Von der Leyen is op 1 december 2019 aangetreden.

In het najaar van 2018 ontbrandde de strijd om de topfuncties. De strijd werd deels openlijk, maar vooral achter de coulissen gestreden. Op 30 juni 2019 vond een buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad plaats, nadat op de eerdere top van 20 en 21 juni geen resultaten werden geboekt. Ook bij deze bijeenkomst werden de Europese leiders het niet eens over de verdeling van de topfuncties. Dat het moeilijk is te voorspellen hoe het gaat lopen, bleek uit de onverwachte benoemingen op 2 juli, die voortkwamen uit last minute deals. Na lang onderhandelen tussen regeringsleiders werd de relatief onbekende Duitse minister van Defensie Ursula von der Leyen uiteindelijk naar voren geschoven als Europese Commissievoorzitter.

Er waren twee Nederlandse kanshebbers: namens de sociaaldemocraten was dat Frans Timmermans¹⁰. De Groenen/EVA schoven Bas Eickhout¹¹ naar voren, die deze positie deelde met Ska Keller¹².

De politieke strijd rondom de benoemingen kent weinig regels. De formele procedures voor de benoemingen van de Commissie, de Commissievoorzitter¹³, de Hoge Vertegenwoordiger¹⁴, de vaste voorzitter van de Europese Raad¹⁵ en de president van de ECB zijn vastgelegd in de Europese verdragen.

Er is de lidstaten van de EU veel aan gelegen om een mooie post binnen te slepen. Daarvoor wordt lang en hard gelobbyd. Om de juiste post te krijgen moet een kandidaat uit een land te komen dat de juiste mate van invloed heeft, uit de juiste regio komen en de juiste politieke kleur hebben. Bovendien kan het helpen om uit een land te komen dat nog nooit een belangrijke post heeft bezet én speelt ook de 'gunfactor' een rol. Dat geldt voor alle topfuncties binnen de Europese Unie.

Dat komt bovenop de persoonlijke kwaliteiten die de kandidaat in kwestie moet bezitten; een mix van bestuurlijke en politieke ervaring maar bijvoorbeeld ook het kunnen spreken van de juiste talen.

Tot slot speelt er nog een criterium dat in het verleden vaak met de mond is beleden, maar uiteindelijk nooit volledig is gehonoreerd: er moet een balans komen tussen mannen en vrouwen. De roep om eindelijk ook bij de Europese instellingen (meer) vrouwen te benoemen is sterker dan ooit.

De Europese Commissie is het dagelijkse bestuur van de EU en stelt al het nieuwe beleid op. De positie van de Commissie staat onder druk door de groeiende rol van de Europese Raad waar de regeringsleiders de kaders uiteenzetten, maar het voorzitterschap van de Commissie blijft de hoofdprijs. Een andere mooie post binnen de Commissie is ook zeer gewild.

De Duitse Ursula von der Leyen⁷ is voorzitter van de Europese Commissie geworden.

Bron: Wikipedia/JLogan

Spitzenkandidaten

De voorzitter wordt benoemd door de lidstaten, maar die benoeming wordt goedgekeurd door het Europees Parlement. Het EP slaagde er in 2014 in om de benoeming van de Commissievoorzitter te verbinden aan de verkiezingen voor het EP, middels het idee van 'Spitzenkandidaten'. Dat komt erop neer dat de politieke groepen iemand aanwijzen als een soort van lijsttrekker, en dat de lijsttrekker van de grootste partij bijna zeker Commissievoorzitter wordt. Een deel van het EP zei dat het, net als in 2014, geen andere kandidaat dan de winnende Spitzenkandidat zou accepteren. Deze kandidaat moet echter genoeg steun vinden in het Europees Parlement om Commissievoorzitter te worden. Deze keer lukte geen enkele Spitzenkandidat dit.

Uiteindelijk droeg de Europese Raad geen Spitzenkandidat voor, maar Ursula von der Leyen, zonder dat die op een lijst voor het Europees Parlement had gestaan.

Op 16 juli stemde een kleine meerderheid¹⁷ van het het Europees Parlement (383 leden) in met de benoeming van Von der Leyen als voorzitter van de Europese Commissie.

De Europese regeringsleiders drukken meer en meer hun stempel op de EU. Zij bepalen in toenemende mate de kaders van het EU-beleid. En dus is de vaste voorzitter van de Europese Raad - op papier slechts een soort secretaris en voorzitter van vergaderingen - een steeds belangrijker positie.

Ervaring als premier lijkt een vereiste, en premier Mark Rutte¹⁸ is één van de langstzittende regeringsleiders in Europa. Zijn naam zoemde een lange tijd rond in de Brusselse wandelgangen. Rutte heeft steeds gezegd 'zich volledig op Nederland te richten'. Toch zagen insiders in zijn steeds actievere rol op het Europese toneel de mogelijke opmaat naar het voorzitterschap van de Europese Raad, of misschien zelfs als voorzitter van de Europese Commissie. Uiteindelijk bleek te kloppen wat Rutte heeft gezegd, en zal hij geen Europese topfunctie vervullen.

De Europese Raad kiest om de 2,5 jaar met gekwalificeerde meerderheid een voorzitter, die dan ook nog voor een tweede termijn herkozen kan worden. Deze voorzitter mag niet tegelijkertijd een nationale functie bekleden. De Europese Raad heeft voor de periode 2019-2024 de Belg Charles Michel⁸ (tot dan toe premier van zijn land) benoemd als voorzitter.

Na het uitbreken van de financiële crisis in 2008 bleek des te meer dat de Europese Centrale Bank een belangrijke plaats inneemt in het Europese bestel. Op sommige momenten wogen woorden en acties van ECB-president Draghi¹⁹ zwaarder dan de maatregelen van de Commissie of de lidstaten. De positie van president van de ECB was al gewild, maar het is nu des te meer duidelijk waarom. De grote strijd ging bij deze benoeming vooral tussen de begrotingshaviken die een streng en restrictief beleid voorstaan en gruwen van begrotingstekorten of centralisering van overheidsschulden, en kandidaten en landen die daar voor open staan. De Europese regeringsleiders hebben na lang beraad de Franse Christine Lagarde⁹ voorgedragen als president van de ECB. Op 17 september ging het EP met haar kandidatuur akkoord. De Europese regeringsleiders stemden op 18 oktober 2019 ook in met haar benoeming.

De koehandel tussen functies gaat om veel meer dan alleen de bovenstaande functies. Zo kan een groep landen of politieke familie 'gecompenseerd' worden door het verkrijgen van een belangrijke post binnen de Commissie. Bovenaan de lijst 'posten van tweede rang' staat die van Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands- en Veiligheidsbeleid, die gezien de toenemende samenwerking op defensiegebied mogelijk zelfs weer echt als een toppositie meetelt. Ook de posten mededinging, regionaal beleid, landbouw en coördinator van de nationale economieën hebben veel aanzien.

Het voorzitterschap van andere instellingen zoals het Comité van de Regio's²⁰ en het Europees Economisch en Sociaal Comité²¹ zijn aardig, maar lang niet zo prestigieus. Een nieuwe functie in dit spel is die van hoofdaanklager van het Europees Openbaar Ministerie²². Op 19 september 2019 werd bekend dat de Roemeense corruptiebestrijder Laura Kövesi deze functie gaat bekleden. Het is nog lang niet duidelijk wat het belang van deze functie zal zijn.

• 1. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
   
• 2. 

  The European Parliament is the EU's law-making body. It is directly elected by EU voters every 5 years.
  What does the Parliament do?
  The Parliament has 3 main roles:
  Legislative
   
• 3. 

  The European Commission is the executive body of the EU and runs its day-to-day business. It is made up of the College of Commissioners, 27 European Commissioners, one for each member state, who are each responsible for one or several policy areas. In addition, the 'Commission' also refers to the entire administrative body that supports the Commissioners, consisting of the Directorates-General and the Services.
   
• 4. 

  The European Council brings together EU leaders to set the EU's political agenda. It represents the highest level of political cooperation between EU countries.
   
• 5. 

  The European Central Bank (ECB) manages the euro and frames and implements EU economic & monetary policy. Its main aim is to keep prices stable, thereby supporting economic growth and job creation.
   
• 6. 

  The Eurogroup is an informal body where the ministers of the euro area member states discuss matters relating to their shared responsibilities related to the euro.
   
• 7. 

  Ursula von der Leyen (1958) is the Commission president on behalf of Germany since December 1st 2019. She was minister for family & youth, later minister for labor & social affairs and finally for defence in Merkel led-governments from 2005 to 2019. Von der Leyen is a member of the German christian democrats (CDU).
   
• 8. 

  Charles Michel (1975) is vanaf 1 december 2019 vaste voorzitter van de Europese Raad. Van 11 oktober 2014 tot en met 27 november 2019 was hij minister-president van België. Hij was leider van de Waalse liberalen en was eerder minister van Ontwikkelingssamenwerking (2007-2011). Charles Michel, zoon van oud-minister en oud-eurocommissaris Louis Michel, werd in 1999 op 23-jarige leeftijd Kamerlid. Hij was verder minister in de Waalse regering en burgemeester van Waver.
   
• 9. 

  Christine Lagarde (1956) is sinds 1 november 2019 president van de ECB. Daarvoor was zij van 2011 tot 2019 directeur van het IMF. In Frankrijk diende zij van 2007-2011 als minister van Economische Zaken, financiën en Industrie in het centrumrechtse kabinet-Fillon. In 2005-2007 was zij onderminister voor Buitenlandse Handel. Eerder was zij lange tijd advocaat bij het internationale advocatenkantoor Baker & McKenzie.
   
• 10. 

  Frans Timmermans is Minister of Foreign Affairs since November 5th 2012. Between 2007 and 2010 Timmermans was junior minister of Foreign Affairs, charged with European Cooperation. In 1998 Timmermans became member of the House of Representatives, serving terms until 2007 and again in between 2010 and 2012. Prior to his political career Frans Timmermans served with dr. M. van der Stoel, High Commissioner of national minorities at OSCE and was member of the cabinet of Commissioner Van den Broek at the EC. He also worked at various posts at the Ministry of Foreign Affairs.
   
• 11. 

  Bas Eickhout (1976) is a member of the European Parliament since 2009 on behalf of GroenLinks, the Dutch green and leftwing liberal party. He was frontrunner at the 2014 elections for the European Parliament for his party. Prior to his election Eickhout was a senior researcher at the Netherlands Environmental Assessment Agency. As MEP he focuses on climate, energy and environmental policy, and to a lesser extent the eurocrisis.
   
• 12. 

  Ska Keller is a member of the European Parliament since 14 July 2009 for "Bündnis 90/Die Grünen", which is aligned with the Greens/European Free Alliance. Keller is elected on behalf of Germany.
   
• 13. 

  Deze functie wordt sinds 1 december 2019 vervuld door de Duitse Ursula von der Leyen. Zij is de opvolger van de Luxemburger Jean-Claude Juncker.
   
• 14. 

  De Hoge Vertegenwoordiger (HV) geeft de Europese Unie internationaal gezien één gezicht en één stem op het terrein van het buitenlands en veiligheidsbeleid. Zo moet er meer samenhang in het externe optreden en het buitenlandse beleid van de Europese Unie komen. De HV deelt het podium met de Vaste voorzitter van de Europese Raad. Deze onderhoudt namens de EU de contacten op het niveau van staatshoofden en regeringsleiders.
   
• 15. 

  De vaste voorzitter van de Europese Raad leidt de werkzaamheden van deze Raad, die bestaat uit Europese regeringsleiders of staatshoofden. Ook treedt de vaste voorzitter op als vertegenwoordiger van de Europese Raad in contacten met andere regeringsleiders en staatshoofden. Deze functie, ook wel (ten onrechte) de 'president van de Europese Unie' genoemd, is in 2009 ingevoerd door het Verdrag van Lissabon.
   
• 16. 

  De Europese Unie kent verschillende organen, die allen een topfunctie met veel macht met zich meebrengen. Deze functies zijn zeer gewild en de benoeming van personen op deze functies is van vele politieke omstandigheden afhankelijk. Hoewel de benoemingen van Europese topfuncties een juridische grondslag hebben in Europese verdragen, is er bij vacatures toch altijd weer sprake van een carrousel waarbij vele belangen een rol spelen.
   
• 17. 

  The European Parliament adopts a proposal when half plus one of all Members of Parliament vote in favour. Thus, a majority requires at least 353 votes in favour, regardless of the number of votes cast in a vote. This means at least half plus one of all MEP will have to cast their vote in order to achieve the number of votes necessary to pass a proposal.
   
• 18. 

  Mark Rutte (1967) is sinds 1 oktober 2024 secretaris-generaal van de NAVO. Hij was van 14 oktober 2010 tot 2 juli 2024 minister-president en minister van Algemene Zaken. Sinds 2006 was hij politiek leider van de VVD. In 2006-2010 was de heer Rutte fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer. Hij was van 17 juni 2004 tot 28 juni 2006 staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap belast met wetenschapsbeleid, beroepsonderwijs en studiefinanciering. Daarvoor was hij bijna twee jaar staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid belast met onder andere volksverzekeringen, bijstand en arbeidsomstandigheden. De heer Rutte was eerder voorzitter van de JOVD en manager bij een werkmaatschappij van Unilever.
   
• 19. 

  De Italiaan Mario Draghi (1947) was van 13 februari 2021 tot 22 oktober 2022 minister-president van Italië. Hij was van 1 november 2011 tot 1 november 2019 president van de Europese Centrale Bank. De heer Draghi was in 2006-2011 lid van de directie van Nationale Bank van Italië. Eerder was hij onder meer hoogleraar aan diverse Italiaanse universiteiten, lid van de directie van de Wereldbank, thesaurier-generaal en voorzitter van het Economisch en Financieel Comité van de EU. Sinds 2009 is hij president van de Financial Stability Board.
   
• 20. 

  The Committee of the Regions (CoR) is an EU advisory body composed of locally and regionally elected representatives coming from all 27 Member States. Through the CoR they are able to share their opinion on EU legislation that directly impacts regions and cities.
   
• 21. 

  The European Economic and Social Committee (EESC) is an EU advisory body comprising representatives of workers' and employers' organisations and other interest groups. It issues opinions on EU issues to the European Commission, the Council of the EU and the European Parliament, thus acting as a bridge between the EU's decision-making institutions and EU citizens.
  What does the EESC do?
  It gives the interest groups a formal say on EU legislative proposals. Its 3 key tasks are to:
   
• 22. 

  In 2017 besloten 22 EU-lidstaten nauwer te gaan samenwerken in een Europees Openbaar Ministerie (EOM). Het Europees Openbaar Ministerie is in de deelnemende lidstaten verantwoordelijk voor de bestrijding van fraude en corruptie met EU-gelden. Nederland koos er aanvankelijk voor om niet aan het EOM deel te nemen, maar besloot uiteindelijk toch aan te sluiten.