Oog voor de zorg van mensen en de bescherming van de samenleving

Source: L.A. (Leendert) de Lange i, published on Friday, February 3 2017, 3:20.

Voorzitter,

‘Met deze wet kunnen we wanhopige familieleden helpen en een passende vorm van zorg regelen’. Woorden van PvdA burgemeester Crone van Leeuwarden die wat de VVD betreft de kern aangeeft waar het bij deze wetsbehandeling over zou moeten gaan. Dit wetsvoorstel is balanceren tussen de vrijheid van het individu en de bescherming en veiligheid van de samenleving als geheel. Dit vraagt om een zorgvuldige afweging en het creëren van de juiste waarborgen voor het beschermen van rechten van mensen. In dit kader kan het als laatste redmiddel nodig zijn om iemand tegen zichzelf in bescherming te nemen om verdergaand leed en ellende te voorkomen. Zowel voor de persoon die het betreft als zijn of haar omgeving.

Ik vind het niet normaal dat psychiaters dit zorgvuldige wetstraject wegzetten als ‘iets dat ontworpen is om ‘verwarde personen’ van straat te krijgen, opdat de burgemeester en politie ontlast worden’ (Trouw, 2 februari). Als je dit roept vraag ik mij af of je voldoende luistert naar de wanhopige verhalen van mensen en hun familie die helemaal vastlopen.

Ik wil met deze wetsbehandeling op zoek gaan naar oplossingen. Het is goed dat de burgemeesters aangeven dat ze samen met psychiaters op zoek zijn naar een manier om te kunnen ingrijpen als iemand zorg mijdt.

Als wethouder en locoburgemeester heb ik geregeld een last voor inbewaringstelling gegeven. Dat heeft altijd grote indruk op mij gemaakt. Omdat je jezelf op zo’n moment heel goed realiseert dat door jouw beslissing iemand zijn of haar vrijheid wordt ontnomen. Dit soort besluiten heb ik altijd genomen op basis van informatie die ik kreeg vanuit de geestelijke gezondheidszorg. Bij twijfel vraag je door en ga je het gesprek aan om het beeld compleet te krijgen. In wat voor situatie leeft iemand, wat zijn de omstandigheden, wat voor gevaar is er voor de betrokkene zelf en de omgeving. En zijn er mensen die naar iemand omkijken. Op basis van dit soort informatie maak je een zorgvuldige afweging.

Voorzitter,

Mensen met psychische problemen moeten kunnen rekenen op goede zorg die zoveel mogelijk thuis wordt gegeven. Het is goed dat na een uitgebreide wetsevaluatie de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (WBOPZ) wordt vervangen door een moderne wet. Het is veel meer een behandelwet in plaats van een wet die zich richt op gedwongen opname.

Het mensen toe leiden naar een vrijwillige behandeling staat hierbij voorop. Laten we ook niet vergeten dat de meeste mensen hier toe bereid zijn en vrijwillig in behandeling gaan. Verder is het winst dat in de wet de familie en naasten een grotere rol krijgen. Ze kunnen zelf aan de bel trekken - ook anoniem - als een crisissituatie dreigt te ontstaan. Dit is namelijk wat je wilt. Werken aan de voorkant en proberen een crisissituatie te voorkomen. Wanneer het toch nodig is om gedwongen zorg toe te passen, wordt dit pas gedaan nadat álle alternatieven zijn uitgeput. Het is een ultimum remedium dat overblijft om verder ernstig nadeel af te wenden, vanuit het “nee, tenzij-principe”. De gedwongen zorg moet zo kort mogelijk zijn en moet erop gericht zijn om mensen zoveel mogelijk naar vrijwillige zorg toe te leiden.

Om de uitvoering van deze wet te laten slagen is het wel van belang dat een wijkgerichte 24/7 GGZ overal in Nederland van de grond gaat komen. Dit is een GGZ die midden in de samenleving staat en intensief contact heeft met wijkteams, gemeentes, politie, Openbaar Ministerie, woningcorporaties en andere relevante partners. Het is goed dat de GGZ overal een plek aan tafel heeft gevonden in de Veiligheidshuizen. De voorliggende wet geeft de mogelijkheden om alle relevante informatie met elkaar uit te wisselen. Het is nu zaak dat dit in de praktijk gaat werken.

Ik wil de minister dan ook vragen om via de aangekondigde rapportage van het ‘Schakelteam mensen met verward gedrag’ inzichtelijk te maken hoe het staat met de veilige uitwisseling van gegevens? Is het mogelijk om concreet in beeld te brengen waar de 24/7 GGZ werkt en waar nog niet? Welke instrumenten heeft de minister in handen om hierop te sturen? Wanneer hebben we in Nederland overal een goed functionerende wijkgerichte 24/7 GGZ?

De WVGGZ heeft ook invloed op de Wet Zorg en Dwang (WZD) en Wet forensische zorg (Wfz) die reeds in deze Kamer zijn behandeld. De VVD wil graag van de minister een nadere duiding of de wetten nu goed op elkaar aansluiten? Is de positie van mensen met een verstandelijke beperking of psychogeriatrische aandoening goed geborgd? Verder wil de VVD nog meer stevigheid krijgen op de overgang van iemand die vanuit een TBS-kliniek over gaat naar een gedwongen opname in een GGZ-instelling via een zorgmachtiging. Het is voor de VVD essentieel dat sprake is van een naadloze overgang van TBS naar gedwongen zorg. Ik wil van de minister en staatsecretaris weten welke waarborgen er zijn, zodat een afgegeven zorgmachtiging in de praktijk snel genoeg ten uitvoer kan worden gelegd en de betrokkene nooit onbegeleid op straat komt te staan?

In de Tweede Nota van Wijziging is - op advies van de Commissie Hoekstra - de verzoekerrol neergelegd bij het Openbaar Ministerie, met een actieve rol voor de Officier van Justitie. De GGZ blijft vanzelfsprekend verantwoordelijk voor de inhoud van de zorg, maar het OM moet zorgen dat alle andere relevante informatie ook in het dossier komt. Op dit moment zijn drie pilots gaande om te onderzoeken hoe dit voor het OM en de Officier van Justitie in de praktijk werkt. Ik zou graag van de staatssecretaris van V&J willen weten of er - al dan niet voorlopig - een beeld is van deze pilots? Wat betekent dit bijvoorbeeld voor de inzet en het tijdsbeslag?

Voorzitter,

Ik wil graag het beeld wegnemen dat deze wet alleen maar zou gaan over de observatiemaatregel. De zorgmachtiging en de crisismaatregel zijn gemoderniseerd, informatie uitwisseling is verbeterd en de familie, naasten en de vertrouwenspersonen krijgen een grotere rol. Dit wordt gelukkig vanuit alle partijen die dagelijks aan de hand van deze wet moeten werken ondersteund.

De Wet verplichte GGZ biedt juist hulp aan mensen en hun familie, wanneer zij in een situatie zitten waarin zij géén uitweg meer zien.

Helaas bestaat bij sommige mensen het beeld dat het gaat om de ‘schreeuwers’ op straat, mensen die overlast veroorzaken in de tram of doordraaien in het gemeentehuis.

Voorzitter,

De wet moet ook een oplossing bieden aan mensen die níet opvallen, die zichzelf ernstig verwaarlozen, zorg mijden en geen hulpverlening toestaan. Maar waar signalen van de familie en omgeving zich opstapelen. Of op basis van signalen bij wijkteams waarbij het ernstige vermoeden bestaat dat er waarschijnlijk sprake is van een psychische stoornis. Is het dan niet humaner om deze mensen te helpen en tegen zichzelf in bescherming te nemen? Natuurlijk met alle waarborgen die in dit wetvoorstel zijn beschreven. Want het gaat om het ontnemen van vrijheid. Als we wachten totdat het echt fout gaat, zijn we in de praktijk te laat. De VVD kiest ervoor om waar mogelijk te voorkomen dat deze mensen zelf, hun familie en hun eventuele slachtoffers dit de rest van hun leven meedragen.

Het moet helder zijn dat de observatiemaatregel alleen kan worden opgelegd als het écht niet lukt om mensen op een vrijwillige manier in de zorg te krijgen, zo kort mogelijk én op basis van strikte waarborgen.

Ik wil van de minister vragen om nader in te gaan op de waarborgen. Is het mogelijk om een observatiemaatregel op te leggen op het moment dat het traject voor een zorgmachtiging nog niet is gestart?

Op welke wijze wordt getoetst of iemand bekend is bij de GGZ of de wijkteams en of iemand wellicht al in behandeling is? Is het niet juist hier van belang dat sprake is van een goed functionerende 24/7 GGZ, zodat de observatiemaatregel zo kort mogelijk duurt?

Kan de minister een schets geven van de zorg die wordt gegevens tijdens de maatregel? Deelt de minister de mening dat een observatiemaatregel altijd moet eindigen in een concreet zorgplan? Ziet de minister nog ruimte om extra waarborgen in te bouwen? Bij het opleggen van de voortgezette crisismaatregel zit bijvoorbeeld een rechterlijke toets. Wat zijn de overwegingen om de observatiemaatregel alleen uit te voeren binnen de instelling van de GGZ? Zou de mogelijkheid kunnen worden gecreëerd - om wanneer de situatie dat toelaat - iemand thuis te observeren via intensieve bemoeizorg?

Voorzitter,

Ik sluit af met een artikel in Trouw vorige week over een verward persoon in Friesland. Een moeder vertelt. ‘Hij was een echte zorgmijder. Niemand kwam bij hem binnen: hij durfde ook niet meer met de bus, ging niet naar de kapper en vroeg geen nieuwe ID-kaart aan. Hij wantrouwde de wereld om hem heen. We trokken aan de bel bij de GGZ, maar zij konden hem niet opnemen omdat hij niet aantoonbaar een gevaar vormde’. Moeten we nu echt wachten, totdat het uit de hand loopt voordat we deze zoon kunnen helpen?