We moeten de publieke sector terugveroveren

Source: M.H.P. (Martijn) van Dam i, published on Wednesday, December 10 2014, 1:42.

We moeten de publieke sector terugveroveren. Dat is de kern van een artikel dat ik schreef samen met Jacques Monasch en dat in NRC geplaatst is. We stellen vier lijnen voor: kleinschaligheid, zelfbeslisrecht, bemoeirecht en publiekheid. Daarmee willen we de invloed van mensen op de publieke dienstverlening versterken, de menselijke maat terugbrengen en de publieke moraal herstellen in bestuur en toezicht van publieke organisaties.

Zelf schreef ik mee aan het rapport van de commissie Hamming. Jacques is ambassadeur van het daaruit volgende "Politiek van Waarde"-traject. Kern daarvan is dat de veranderde samenleving schreeuwt om een andere organisatie en aansturing van de publieke sector en een andere manier waarop de politiek haar rol in de samenleving invult. Met het onderstaande stuk geven we invulling aan de agenda voor de publieke sector, dat is gepubliceerd in NRC.

We moeten de publieke sector terugveroveren

De Tweede Kamer heeft deze week de parlementaire enquête naar de woningcorporaties besproken. Veel corporaties zijn te ver afgedreven van de mensen voor wie ze hun werk doen. Helaas is de situatie bij de corporaties niet uniek. In de hele publieke sector hebben verzelfstandiging en verzakelijking geleid tot instellingen die verweesd en vervreemd zijn. De aanpak van de woningcorporaties moet een vervolg krijgen op andere terreinen. We moeten de hele publieke sector terugveroveren.

Bij de woningcorporaties zijn de kwalijke gevolgen duidelijk geworden. Schaalvergrotingen, riskante investeringen, onverantwoordelijke financiële constructies, incapabele toezichthouders en schaamteloze salarisniveaus. Ander voorbeeld: ROC's zijn leerfabrieken geworden waarvan enkele door falend bestuur en toezicht aan de rand van de afgrond zijn gekomen. De zorg, met instellingen van duizenden medewerkers, zucht onder bureaucratie en kreeg eveneens te maken met gevallen van wanbestuur en falend toezicht.

Bij de woningcorporaties zijn de kwalijke gevolgen duidelijk geworden. Schaalvergrotingen, riskante investeringen, onverantwoordelijke financiële constructies, incapabele toezichthouders en schaamteloze salarisniveaus. Ander voorbeeld: ROC's zijn leerfabrieken geworden waarvan enkele door falend bestuur en toezicht aan de rand van de afgrond zijn gekomen. De zorg, met instellingen van duizenden medewerkers, zucht onder bureaucratie en kreeg eveneens te maken met gevallen van wanbestuur en falend toezicht.

Als burgers hebben we het nakijken. Anonimiteit en bureaucratie in plaats van maatwerk en inspraak. Wij pleiten daarom voor een ingrijpende hervormingsagenda. Kleinschaligheid moet weer de norm worden. Dat betekent dat woningcorporaties terug moeten naar hun 'thuisregio' en dat de thuiszorg voortaan op buurtniveau wordt georganiseerd. Het belangrijkste is dat beslissingen op 'laag' niveau genomen moeten worden. Over de zorg: in de buurt door de sociale wijkteams. Over de huurwoning: in de eigen gemeente. Over de school: gewoon op de school zelf.

Hierbij hoort ook 'zelfbeslisrecht', ons tweede punt. In de zorg krijg je recht op je eigen persoonlijke zorgplan waar je zelf keuzes in mag maken. Laat mensen ook zelf beslissen over de verbetering van hun eigen huurwoning. Mensen met een koopwoning kunnen dat immers ook. En waarom laat een gemeente beslissingen over het onderhoud, de ruimtelijke ontwikkeling of het welzijnswerk eigenlijk niet aan de buurt zelf over?

Zelfbeslisrecht kan niet zonder 'bemoeirecht'. Wij pleiten voor herstel en modernisering van de democratiseringsagenda. Laat huurders zelf een toezichthouder kiezen voor de woningcorporatie. Dwing af dat belangrijke beslissingen van een school of zorginstelling worden voorgelegd aan ouders of patiënten. Mensen die zelf publieke taken willen organiseren, krijgen wat ons betreft het wettelijk recht een coöperatie te starten. Zo vergroten we de grip op het eigen bestaan, en ook de grip van burgers op onze collectieve instellingen.

Tot slot moet de 'publiekheid' van bestuur en toezicht worden hersteld. Publieke instellingen zijn geen koninkrijkjes die je jarenlang zonder fatsoenlijke tegenspraak mag bestieren. Daarom willen we terug naar een aanstelling van maximaal acht tot tien jaar. Een raad van toezicht die niet op basis van vriendschap wordt geselecteerd, maar door verkiezing onder gebruikers en personeel, en benoeming door gemeente of Rijk. Salarissen van bestuurders worden fors verlaagd.

Met deze vier lijnen heroveren we de publieke sector. Het kabinet heeft al zaken in gang gezet, maar we moeten verder gaan. Ingrijpende hervormingen en een forse cultuuromslag zijn nodig. Juist wij PvdA'ers, erfgenamen van Drees en Den Uyl, de founding fathers van onze verzorgingsstaat, willen en zullen daarin voorop lopen. De publieke sector moet weer van en voor ons allemaal worden.

Martijn van Dam en Jacques Monasch