'Geestdrift en hoop zijn vervangen door angst en scepsis'

DEN HAAG (PDC) - ‘Als je er als land ver vandaan bent, droom je ervan. Als je er dichtbij ligt, wil je erbij horen, maar je moet een lidstaat zijn om de Europese Unie te haten’. Deze uitspraak van de woordvoerder van de Permanente Vertegenwoordiging van Nederland bij de EU bevestigde een van de grootste problemen van de EU van het moment. De democratie en de legitimiteit van de EU zijn in het geding. Van binnenuit wordt de macht van de Europese Unie ter discussie gesteld en dit geluid wordt door heel Europa steeds sterker. De huidige problemen van de EU, de mogelijke oplossingen hiervoor en de rol van de lidstaten hierbij, stonden centraal tijdens het congres ‘European Challenges. Democracy and Legitimacy of the European Union’ van de Studievereniging Internationale Betrekkingen (SIB) in Amsterdam.

Het congres, dat op 21 november en 22 november 2013 in Amsterdam werd gehouden, werd geopend door René Leegte¹ (Tweede Kamerlid VVD en rapporteur democratische legitimiteit in de EU) en Robert de Groot (directeur-generaal bij het Directoraat-generaal Europese Samenwerking). Volgens Leegte waren de doelen van de EU altijd helder, maar worden deze steeds minder duidelijk. Er was daarom meer communicatie en transparantie nodig. Hij riep de aanwezigen op mee te denken over de rol van de Nederlandse Tweede Kamer in de Europese Unie. Ook De Groot was een voorstander van transparantie. Hij gaf aan dat meer contact met het electoraat nodig was en vond bovendien dat er meer focus vanuit Brussel moest komen. Lidstaten moesten gaan inzien dat ze gezamenlijke verantwoordelijkheden hebben en lidmaatschap niet betekent dat er soevereiniteit opgegeven hoeft te worden.

Na de opening waren er de rest van de conferentie verschillende debatten en masterclasses te volgen. Op de vrijdag konden de deelnemers in drie rondes bijvoorbeeld meer te weten komen over de EU en haar omgang met de media of over de culturele diversiteit binnen de Unie. In deze workshops werd ook nadruk gelegd op de problemen die deze onderwerpen voor de EU geven en dit er in de toekomst uit kan komen te zien. De film ‘Rolling to Europe’, over de toetredingsprocedure tot de EU bekeken worden en was er gelegenheid om koffie te drinken met de verschillende sprekers. Een van de drukstbezochte lezingen van de vrijdag was die van Alexander Rinooy Kan² (oud-voorzitter Sociaal-Economische Raad) en Laurens-Jan Brinkhorst³ (oud-diplomaat, oud-minister en -staatssecretaris).

Deze publiekstrekkers maakten zich zorgen over de toekomst van de Europese Unie. ‘Politici zijn bang om een eerlijk verhaal over de Europese Unie te houden en negativiteit over de EU op het moment zorgt ervoor dat de zaken die er écht toe doen, zoals klimaatverandering en voedselveiligheid, geen aandacht krijgen', aldus Brinkhorst. Rinooij Kan had ondanks zijn zorgen toch een positieve noot: ‘De opzet van een Europese bankenunie die consumenten beschermt en supervisie heeft, was drieëneenhalf jaar geleden echt onrealistisch. Dat deze er nu toch komt, is een wonderbaarlijke vooruitgang.’

Deze conferentie werd mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het Montesquieu Instituut⁴.

• 1. 

  In Wageningen afgestudeerde milieudeskundige, die vierenhalf jaar Tweede Kamerlid voor de VVD was. Daarvoor was hij onder meer persoonlijk secretaris van Frits Bolkestein, commercieel directeur bij AgroFair, een bedrijf dat duurzaam geteeld fruit met Max Havelaar-keurmerk verkoopt, en directeur/eigenaar en adviseur van public affairs adviesbureau EPPA. Deskundige op het gebied van duurzaamheid en woordvoerder energie en buitenlandse handel. Was verder rapporteur over democratische legitimiteit van de EU. Moest op grond van VVD-integriteitsregels vanwege een niet-gemelde nevenactiviteit opstappen.
   
• 2. 

  Wiskundige en econometrist die na een loopbaan in de wetenschap een gewaardeerd voorzitter van het ondernemersverbond werd. Was in 2006-2012 SER-voorzitter en in 2015-2019 Eerste Kamerlid voor D66 en is nu hoogleraar in Amsterdam. Promoveerde in Amsterdam en werd daarna lector en hoogleraar in Rotterdam. In 1986-1989 was hij rector-magnificus van die universiteit. In 1991 stapte hij over naar het VNO (later VNO/NCW). Als op consensus gerichte voorzitter werkte hij goed samen met onder meer FNV-voorman Stekelenburg. Werd in 1996 bestuurder van de ING Groep en leidde later ook een commissie die ingrijpende herziening van het omroepbestel voorstelde. Was in de Eerste Kamer voorzitter van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid en hield zich vooral bezig met sociale en financieel-economische zaken.
   
• 3. 

  D66-politicus, Europeaan in hart en nieren. Was al op jonge leeftijd hoogleraar in Groningen en stond bekend als scherp denker en debater. Werd staatssecretaris van Europese Zaken in het kabinet-Den Uyl en daarna Tweede Kamerlid. Volgde in 1981 Terlouw op als fractievoorzitter, maar vertrok na de verkiezingsnederlaag in 1982 uit de Haagse politiek. Via Europese ambtelijke en diplomatieke functies en het Europees Parlement keerde hij in 1999 verrassend terug als minister van Landbouw in het kabinet-Kok II. Saneerde de varkenshouderij en pakte krachtdadig de MKZ-crisis aan, al verweten boeren hem daarbij harteloos te zijn. Als minister van Economische Zaken in het kabinet-Balkenende II warm verdediger van sociaaleconomische hervormingen. Nadien hoogleraar internationaal en Europees recht en bestuur in Leiden.
   
• 4. 

  Het Montesquieu Instituut is het kenniscentrum voor parlementaire democratie en begeeft zich op het snijvlak van democratie, politiek en parlementaire besluitvorming in zowel Nederland als Europa