Provincie

Nederland heeft twaalf provincies, die deel uitmaken van het middenbestuur tussen Rijk¹ en gemeente². De volksvertegenwoordiging in de provincies wordt Provinciale Staten³ genoemd. De Statenleden kiezen tevens het dagelijks bestuur van de provincie, Gedeputeerde Staten⁴. Deze gedeputeerden komen door een wet die op 12 maart 2003 in werking is getreden, niet meer uit Provinciale Staten. De Commissaris van de Koning⁵, die wordt benoemd door de Koning en de ministers gezamenlijk, is zowel voorzitter van Provinciale Staten als van Gedeputeerde Staten.

De provincies vervullen onder andere taken op de volgende gebieden:

• - 

  ruimtelijke ordening (vaststellen van streekplannen voor de bestemming van de grond, en beoordelen of bestemmingsplannen van gemeenten niet strijdig zijn met de provinciale streekplannen);
• - 

  natuur, milieu, water en landschap;
• - 

  verkeer en vervoer (bijvoorbeeld de aanleg van wegen en fietspaden);
• - 

  stimulering van de regionale economie;
• - 

  welzijn en cultuur;
• - 

  (met name financieel) toezicht op gemeenten;
• - 

  toezicht op waterschappen.

De grootste provincies zijn Noord-Brabant en Gelderland, maar Zuid- en Noord-Holland zijn het dichtst bevolkt. Provincies hebben een eigen hoofdstad, waar het provinciaal bestuur is gevestigd.

Er zijn twaalf provincies. Dat aantal en de grenzen van hun grondgebied hebben een historische achtergrond, die teruggaat tot de tijd van de Republiek (vóór 1795). De provincie Holland werd in 1840 gesplitst in Noord- en Zuid-Holland. In 1986 werd de nieuwe provincie Flevoland gevormd, bestaande uit de Zuidelijke IJsselmeerpolders, de Noordoostpolder en Urk. Wijziging van grenzen is mogelijk bij wet. Momenteel is er een voorstel aanhangig om de grens tussen Gelderland en Utrecht te wijzigen. In 2002 ging de gemeente Vianen over van Zuid-Holland naar Utrecht. Voor wijziging van provinciegrenzen gelden wettelijke regels⁸.

Provincies kunnen belastingen heffen en krijgen daarnaast voor de uitvoering van taken gelden uit het Provinciefonds. De verdeling van de gelden uit de fonds is geregeld in de Financiële-Verhoudingswet⁹.

Meer over

• 1. 

  Als we het over het centraal bestuur hebben, gebruiken we daarvoor de termen het Rijk of de Rijksoverheid. Het Rijk is de hoogste bestuurslaag. De andere twee bestuurslagen zijn provincie en gemeente. Het Rijk heeft twee democratisch gekozen organen, te weten de Tweede en Eerste Kamer. Zij controleren de regering (koning en ministers) en maken samen met de regering wetten.
   
• 2. 

  De gemeente is naast de provincie en het Rijk één van de drie bestuurslagen van ons land. Gemeenten staan het dichtst bij de burgers en hebben een democratisch bestuur. Zij hebben lokale taken, bijvoorbeeld op het gebied van huisvesting, verkeer, openbare orde, cultuur en onderwijs. Daarnaast voeren gemeenten mede rijkstaken uit, bijvoorbeeld ten aanzien van ruimtelijke ordening, werk en inkomen, jeugdzorg en zorg aan langdurig zieken en ouderen. Gemeenten krijgen geld van het Rijk, maar ze kunnen ook zelf belastingen heffen. Er zijn op 1 januari 2024 in Nederland 342 gemeenten.
   
• 3. 

  De gekozen volksvertegenwoordiging van een provincie wordt Provinciale Staten genoemd. De Provinciale Staten stellen het beleid van de provincie vast en controleren de uitvoering daarvan door de Gedeputeerde Staten. Het aantal leden van Provinciale Staten hangt af van het aantal inwoners van de provincie. Dit is geregeld in artikel 8 van de Provinciewet.
   
• 4. 

  De Provinciale Staten kiezen minimaal drie en maximaal zeven gedeputeerden voor een periode van vier jaar. Deze Gedeputeerde Staten vormen met de commissaris van de Koning het dagelijkse bestuur van de provincie. Ieder lid van Gedeputeerde Staten (de gedeputeerde) heeft een eigen takenpakket (portefeuille), bijvoorbeeld financiën, ruimtelijke ordening, verkeer of welzijn. De commissaris van de Koning maakt als voorzitter deel uit van het College van Gedeputeerde Staten.
   
• 5. 

  De commissaris van de Koning (CvdK) vertegenwoordigt van oorsprong het koninklijk gezag in een provincie en treedt dan ook tegenwoordig nog in een provincie op als vertegenwoordiger van de Nederlandse regering. De commissaris van de Koning maakt deel uit van het provinciebestuur en is voorzitter van Provinciale Staten, maar officieel geen lid. Daarnaast maakt de commissaris van de Koning deel uit van het College van Gedeputeerde Staten en is daarvan voorzitter.
   
• 6. 

  De Provinciewet regelt het bestuur van de provincies en de organen die daarbij een rol spelen. De wet bevat regels over de inrichting van provincies en over de samenstelling en bevoegdheden van het provinciebestuur. Organen van de provincie zijn de (gekozen) Provinciale Staten, Gedeputeerde Staten, de Commissaris van de Koningin, de provinciale rekenkamer, de ombudsman, de statencommissies, de secretaris en de griffier. In de Provinciewet staan ook bepalingen over de financiën van de provincie en over het toezicht door het rijk.
   
• 7. 

  De regering is het centrale bestuur van ons land en bestaat uit de koning en de ministers. Omdat de koning onschendbaar is en de ministers verantwoordelijk zijn, wordt het kabinet, de ministers en de staatssecretarissen, in de praktijk ook vaak regering genoemd, bijvoorbeeld de regering-Balkenende. Staatsrechtelijk gezien is dat onjuist.
   
• 8. 

  Wet van 25 januari 2001 tot wijziging van de Wet algemene regels herindeling, de Provinciewet en de Gemeentewet (Wijziging procedurele bepalingen)
   
• 9. 

  De Financiële-Verhoudingswet regelt de wijze waarop het Rijk financiële middelen ter beschikking stelt aan provincies en gemeenten. Deze middelen zijn afkomstig uit respectievelijk het Provinciefonds en het Gemeentefonds. De wet regelt hoe deze fondsen worden gevuld en op basis van welke criteria provincies en gemeenten algemene en specifieke uitkeringen uit het fonds krijgen.