Politieke situatie Polen

Bron: IPU.org

Polen wordt sinds november 2015 geregeerd door een conservatief-nationalistisch kabinet. Tot december 2017 was Beata Szydlo¹ minister-president, sindsdien is dat Mateusz Morawiecki². De conservatief-nationalistische partij PiS won de verkiezingen van oktober 2017 en nam daarna de macht over van een christendemocratisch bewind. Bij de parlementsverkiezingen van oktober 2019 behield PiS de meerderheid. Bij de parlementsverkiezingen van 2023 bleef PiS de grootste, maar de gezamenlijke linkse oppositie behaalde de meerderheid.

In de jaren 2005-2007 regeerden eveneens twee overwegend rechtse, nationalistische kabinetten. In 2006-2007 was Jaroslav Kaczynski van de partij PiS daarvan de leider. Zijn tweelingbroer Lech was tezelfdertijd president. Die verongelukte echter in 2010. Jaroslav is nog altijd de sterke man van zijn partij. Sinds 2007 regeerde een coalitie met twee katholieke (conservatief-liberale) partijen. Donald Tusk³, de leider van de grootste coalitiepartij, Burgerforum, werd toen premier en hij bleef dat na parlementsverkiezingen van 2011. Vanwege zijn benoeming tot vaste voorzitter van de Europese Raad werd Tusk op 22 september 2014 opgevolgd door Ewa Kopacz⁴.

Na de val van het communisme in 1989 werd de parlementaire democratie met een meerpartijenstelsel ingevoerd. Aanvankelijk speelden politici afkomstig uit de vakbond Solidarność (Solidariteit) een belangrijke rol. Er waren toen veel partijen (in 1991 29 in het Lagerhuis) en coalitiewisselingen. Na 1995 ontstond een stabieler beeld. Kabinetten werden tussen 1995 en 2005 (met een onderbreking in 1997-2001) veelal geleid door socialistische premiers. De socialisten regeerden geregeld samen met de Poolse Volkspartij. In 1997-2001 was de rechts-liberaal Jerzy Buzek⁵ minister-president.

Polen is een parlementaire republiek met als staatshoofd een president, die beperkte bevoegdheden heeft. De voor vijf jaar rechtstreeks gekozen president heeft bij wetgeving een vetorecht, maar dat kan teniet worden gedaan door een 3/5-meerderheid van het parlement. De president heeft wel belangrijke representatieve functies. De feitelijke regeermacht komt toe aan het kabinet.

Op 6 augustus 2015 werd Andrzej Duda ingezworen als nieuwe president van Polen, nadat hij in mei met een minimaal verschil van zittend president Bronislaw Komorowski had gewonnen. Komorowski werd in augustus 2010 president, na het verongelukken van de in 2005 gekozen Lech Kazynski.

Het kabinet heeft de uitvoerende macht en samen met het parlement (Nationale Vergadering, Zgromadzenie Narodowe) de wetgevende macht. Het parlement bestaat uit twee Kamers, het Lagerhuis (Sejm) en de Senaat (Senat). De Senat kan wetsvoorstellen wijzigen en blokkeren, maar het veto kan door de Sejm ongedaan worden gemaakt. Een kabinet kan alleen aantreden na aanneming van een motie van vertrouwen in de Sejm. Polen heeft een Constitutioneel Hof dat wetten aan de Grondwet kan toetsen en kent referenda. Er was in 2003 referendum over toetreding van Polen tot de EU.

Kritiek van de EU

De Europese Commissie⁶ en het Europees Parlement⁷ maken zich zorgen over de rechtsstaat in Polen. Enkele hervormingen die daar de laatste jaren zijn doorgevoerd vinden zij in strijd met de Europese waarden van vrijheid en democratie. Deze hervormingen hebben geleid tot een beperking van de bevoegdheden van het Grondwettelijk Hof, een omstreden mediawet, en meer invloed van de politiek op de rechterlijke macht.

In de afgelopen jaren is de Commissie meerdere inbreukprocedures bij het Europees Hof van Justitie tegen het land begonnen om de hervormingen ongedaan te maken. In oktober 2021 oordeelde het Hof dat Polen een dwangsom van 1 miljoen euro per dag moest betalen totdat een tuchtcollege voor rechters was ontbonden. Op 22 december 2021 startte de Commissie een nieuwe inbreukprocedure tegen Polen, met als reden dat het Pools Constitutioneel Hof meermaals heeft gesteld dat het EU-recht geen voorrang heeft over het Poolse recht. Om diezelfde reden besloot de Commissie op 15 februari 2023 om Polen opnieuw aan te klagen bij het Europese Hof van Justitie. Dit wordt gezien als een volgende stap in de voortslepende zaak.

kiesstelsel

De 460 leden van de Sejm worden voor vier jaar gekozen op basis van evenredige vertegenwoordiging in combinatie met kiesdistricten. In kiesdistricten worden afhankelijk van het inwonertal 7 tot 19 afgevaardigden gekozen. Er is een vaste zetel voor de Duits-sprekende minderheid.

De 100 leden van de Senat worden eveneens rechtstreeks gekozen in kiesdistricten op basis van een meerderheidsstelsel. Ieder district kiest twee senatoren.

partijen

De belangrijkste partijen zijn PO, PSL, PiS en LiD. PO (Platforma Obywatelska, Burgerplatform) is een in 2001 gevormde conservatief-liberale katholieke partij. De partij is aangesloten bij de EVP⁹. Dat geldt ook voor de meer agrarisch-nationalistische PSL (Polskie Stronnictwo Ludowe, Poolse Volkspartij). In oktober 2010 scheidde een deel van de linkerzijde van PO zich af onder leiding van Janusz Palikot. Hij stichtte RP (Ruch Palikota, Beweging van Palikot), die centrumlinks en anti-kerkelijk is.

Ter rechterzijde bevinden zich de nationalistische conservatief-katholieke partijen PiS (Prawo i Sprawiedliwosc, Recht en Rechtvaardigheid) en de LPR (Liga Polskich Rodzin, Liga van Poolse Families). Tot de verkiezingen van 2007 speelde ook de populistisch-nationalistische SRP (Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej, Zelfverdediging van de Poolse Republiek) van Andrzej Lepper een belangrijke rol. Uiterst rechts staat KWiN (Konfederacja Wolność i Niepodległość, Confederatie Vrijheid en Onafhankelijkheid).

Ter linkerzijde staat LiD (Lewica i Demokraci, 'Links en Democraten') dat in 2006 ontstond uit een fusie van de socialistische partijen SLD (Sojusz Lewicy Demokratycznej, Democratische Linkse Alliantie) en UP (Unia Pracy, Arbeidersunie) en enkele kleine links-liberale partijen. In juli 2015 vormden de linkse partijen ZL (Zjednoczona Lewica, Verenigd Links).

• 1. 

  Beata Szydlo (1963) was van 10 november 2015 tot 11 december 2017 premier van Polen. Zij werd als zodanig in juni 2015 naar voren geschoven door de conservatief-nationalische partij PiS (Recht en Rechtvaardigheid) van Jaroslaw Kaczynski. Beata Szydlo was van 2005 tot 2019 lid van het Poolse parlement en was daarvoor onder meer wetenschapper en afdelingshoofd bij het Historisch Museum van Krakau. In 1998-2005 was zij burgemeester van Brzeszcze in het zuiden van Polen. Sinds juni 2019 is ze lid van het Europees Parlement.
   
• 2. 

  Mateusz Morawiecki (1968) is sinds 11 december 2017 premier van Polen. Daarvoor was hij minister van Economische Ontwikkeling (2015-2016) en van Financiën (2016-2017) en vicepremier. Hij is lid van de conservatieve parti 'Recht en Justitie' (PiS). Morawiecki was eerder docent en onderzoeker aan universiteiten en werkzaam in het bankwezen. Ook was hij betrokken bij de onderhandelingen over de toetreding van Polen tot de EU.
   
• 3. 

  Donald Tusk (1957) was van 1 december 2014 tot 1 december 2019 de vaste voorzitter van de Europese Raad. In november 2007-september 2014 was hij minister-president van Polen. Tusk was medeoprichter en leider van het conservatief-liberale (maar bij de christendemocratische Europese Volkspartij aangesloten) Burgerplatformum. Hij leidde als premier een coalitie van zijn partij en de Poolse Boerenpartij (PSL). Eerder was hij lid van het Lagerhuis en van de Senaat.
   
• 4. 

  Ewa Kopacz (1956) was van 22 september 2014 tot 10 november 2015 minister-president van Polen. Zij is lid van het centrumrechtse Burgerplatforum en was vier jaar minister van Volksgezondheid. Sinds 2011 was zij parlementsvoorzitter. Mevrouw Kopacz is opgeleid als arts.
   
• 5. 

  Jerzy Buzek (1940) was van 14 juli 2009 tot 1 januari 2012 voorzitter van het Europees Parlement. Vanaf 2004 is hij lid van dat Parlement. Buzek was in 1997-2001 minister-president van Polen. Hij volgde een opleiding als scheikundig ingenieur en was actief in de wetenschap, onder meer als hoogleraar. Verder speelde hij in de jaren tachtig van de vorige eeuw een leidinggevende rol in de vrije vakbond Solidariteit. Na de omwenteling in Polen werd hij politiek actief. Buzek is nu lid van het Burgerforum, een centrumrechtse partij, die in het Europees Parlement is aangesloten bij de christendemocratische fractie.
   
• 6. 

  The European Commission is the executive body of the EU and runs its day-to-day business. It is made up of the College of Commissioners, 27 European Commissioners, one for each member state, who are each responsible for one or several policy areas. In addition, the 'Commission' also refers to the entire administrative body that supports the Commissioners, consisting of the Directorates-General and the Services.
   
• 7. 

  The European Parliament is the EU's law-making body. It is directly elected by EU voters every 5 years.
  What does the Parliament do?
  The Parliament has 3 main roles:
  Legislative
   
• 8. 

  De Europese Commissie en het Europees Parlement maken zich zorgen over de rechtsstaat in EU-lidstaat Polen. De Poolse regering heeft een reeks aan hervormingen doorgevoerd die volgens de Commissie de onafhankelijkheid van de media en van de rechterlijke macht aantasten. Dit zou in strijd zijn met de Europese waarden van vrijheid en democratie. De EU wijst Polen daarom op de EU-verdragen, die voorschrijven dat lidstaten een behoorlijke rechtsstaat moeten hebben.
   
• 9. 

  De fractie van de Europese Volkspartij is een centrum-rechtse politieke fractie en vertegenwoordigt de christendemocratische stromingen in het Europees Parlement. De fractie is gelieerd aan de EVP-partij.