Mr. P.J. Oud - Main contents

Staatsman, geschiedschrijver, staatsrechtgeleerde en voorman van de VDB i en de VVD i. Begon zijn loopbaan als kandidaat-notaris en belastingontvanger en was al op jonge leeftijd een vooraanstaand en veelzijdig Tweede Kamerlid. Trad in 1933 met Marchant i toe tot het crisiskabinet-Colijn en voerde als minister van Financiën een strak bezuinigingsbeleid. In 1938 burgemeester van Rotterdam (tot 1952). Na de oorlog korte tijd lid van de PvdA i, maar voelde zich daarin toch niet thuis en richtte met Stikker i in 1948 de VVD op. Werd daarvan de onbetwiste politieke leider. Sprak met een wat hoge, zachte stem, maar had in de Kamer veel gezag door zijn kennis van het staats- en parlementsrecht. Kon overigens ook vilein uit de hoek komen en gold als autoritair. Schreef standaardwerken over de parlementaire geschiedenis.

VDB, VVD
functie(s) in de periode 1917-1963: lid Tweede Kamer, fractievoorzitter TK, minister, partijvoorzitter, burgemeester van Rotterdam, politiek leider

• - 

  VDB (Vrijzinnig-Democratische Bond), from 1908 until 9 February 1946
• - 

  PvdA (Partij van de Arbeid), from 9 February 1946 until 3 October 1947 (schriftelijk bedankt)
• - 

  VVD (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie), from 24 January 1948

• - 

  kandidaat-notaris, from 1907 until 1 June 1909
• - 

  surnumerair Registratie en Domeinen, gedetacheerd bij ministerie van Financiën, from 1 June 1909 until 1 January 1912
• - 

  belastingontvanger, dienstvak Registratie en Domeinen te Texel, from 1 January 1912 until 15 April 1914
• - 

  belastingontvanger, dienstvak Registratie en Domeinen te Ommen, from 16 April 1914 until 26 May 1933 (op non actief vanaf 1917, vanaf 1921 rang: inspecteur van financiën)
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, from 28 June 1917 until 26 May 1933 (1917-1918 voor het kiesdistrict Den Helder)
• - 

  minister van Financiën, from 26 May 1933 until 24 June 1937
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, from 8 June 1937 until 8 November 1938
• - 

  fractievoorzitter VDB Tweede Kamer der Staten-Generaal, from 20 September 1937 until 15 October 1938
• - 

  burgemeester van Rotterdam, from 15 October 1938 until 10 October 1941 (benoemd bij K.B. van 10 oktober 1938; ontslag op eigen verzoek)
• - 

  lid Provinciale Staten van Zuid-Holland, from 4 July 1939 until 1 September 1941
• - 

  burgemeester van Rotterdam, from 7 May 1945 until 1 June 1952 (officieel herbenoemd per 16 oktober 1946)
• - 

  fractievoorzitter VVD Tweede Kamer der Staten-Generaal, from 15 July 1948 until 15 May 1963
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, from 27 July 1948 until 5 June 1963
• - 

  buitengewoon hoogleraar staats- en administratiefrecht, Nederlandse Economische Hogeschool te Rotterdam, from September 1952 until 1 December 1957

• - 

  minister van staat, from 9 November 1963 until 12 August 1968

• - 

  redacteur partijblad "De Opbouw"
• - 

  fractiesecretaris VDB Tweede Kamer der Staten-Generaal, from April 1933 until 26 May 1933
• - 

  politiek leider VDB, from 18 May 1935 until 15 October 1938
• - 

  voorzitter VDB-studiecommissie Nederland en de internationale verhoudingen, from June 1937
• - 

  secretaris VDB, 1938
• - 

  lid hoofdbestuur PvdA, from 9 February 1946 until 3 October 1947 (medeoprichter)
• - 

  voorzitter Comité van Voorbereiding voor een Democratische Volkspartij, from 7 October 1947 until January 1948
• - 

  ondervoorzitter VVD, from 28 January 1948 until 8 April 1949 (medeoprichter)
• - 

  politiek leider VVD, from 28 January 1948 until 16 May 1963
• - 

  voorzitter VVD, from 8 April 1949 until 9 November 1963

• - 

  lijsttrekker VDB Tweede Kamerverkiezingen 1937
• - 

  lijsttrekker VDB Provinciale Statenverkiezingen in Zuid-Holland, 1939
• - 

  lijsttrekker VVD Tweede Kamerverkiezingen 1948, from 16 May 1948 until 7 July 1948
• - 

  lijsttrekker VVD Tweede Kamerverkiezingen 1952, from 13 January 1952 until 25 June 1952
• - 

  lijsttrekker VVD Tweede Kamerverkiezingen 1956, from 14 January 1956 until 13 June 1956
• - 

  lijsttrekker VVD Tweede Kamerverkiezingen 1959, from 10 January 1959 until 12 March 1959

In de uitgebreide versie is een overzicht van partijpolitieke functies opgenomen.

• - 

  voorzitter Vereniging tot bevordering van openbaar onderwijs "Volksonderwijs" (gedurende vele jaren)
• - 

  lid Raad van Commissaris Noordhollandsche Brandwaarborgmaatschappij van 1816, from 1917 until 14 August 1968
• - 

  lid Staatscommissie onderzoek naar de bezetting en werkwijze van departementen van Algemeen Bestuur (bezuinigingscommissie-Rink), from 20 December 1920 until 1 July 1925
• - 

  lid Vlootcommissie, from 1923 until 1933
• - 

  lid Legercommissie, around 1925 until 1933
• - 

  lid Ambtenarengerecht te 's-Gravenhage, from 1 March 1933 until 26 May 1933
• - 

  vicevoorzitter Staatscommissie inzake concentratie van scholen voor bijzonder lager onderwijs, from 4 February 1936 until 16 December 1936
• - 

  lid College van Curatoren Nederlandsche Handels-Hoogeschool te Rotterdam, from 1938 until 1941
• - 

  voorzitter Raad van Commissarissen bankierskantoor N.V. "Staal & Co.", from 1938 until 14 August 1968
• - 

  voorzitter Provinciale Vereeniging van burgemeesters en gemeentesecretarissen in Zuid-Holland, around 1939
• - 

  voorzitter VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten), from 28 June 1939 until 1952 (onderbroken tijdens de oorlogsjaren)
• - 

  lid en ondervoorzitter Centrale Commissie voor de Statistiek, from 1 July 1939
• - 

  lid College van Curatoren Nederlandse Economische Hogeschool te Rotterdam, from 1945 until 1952
• - 

  voorzitter Staatscommissie inzake de gemeentefinanciën, from 18 January 1946 until 8 November 1954
• - 

  lid Pensioenraad, Nederlandse Hervormde Kerk, around 1946
• - 

  voorzitter Union Internationale des Villes et Pouvoirs Locaux, from 1948 until 1952
• - 

  lid Staatscommissie inzake de Grondwetsherziening (Staatscommissie-Van Schaik), from April 1950 until January 1954
• - 

  voorzitter Centrale Commissie voor de Statistiek, around 1952
• - 

  lid Staatscommissie inzake het kiesstelsel en wettelijke regeling der politieke partijen (Staatscommissie-Teulings), from February 1953 until December 1954
• - 

  lid Staatscommissie inzake nadere Grondwetswijziging betreffende de buitenlandse betrekkingen (Staatscommissie-Kranenburg), from 1 October 1954 until 1955
• - 

  lid Raad van Commissarissen scheepvaartbedrijf "Van Nievelt Goudriaan & Co." te Rotterdam
• - 

  lid commissie van advies aan de regering inzake ministeriële verantwoordelijkheid ten opzichte van leden van het koninklijk huis, 1966 (samen met Drees)

• - 

  voorzitter Commissie voor de Verzoekschriften (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 18 February 1920 until September 1920
• - 

  voorzitter vaste commissie voor de Rijksuitgaven (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 5 October 1937 until 8 November 1938
• - 

  lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from February 1938 until November 1938
• - 

  lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from July 1948 until June 1963
• - 

  voorzitter Commissie van Voorbereiding voor de ontwerp-Wederopbouwwet (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from December 1948 until February 1950
• - 

  voorzitter Commissie van Voorbereiding wetsontwerp Buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from February 1950 until March 1952
• - 

  voorzitter vaste commissie voor Privaat- en Strafrecht (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 11 February 1953 until 17 September 1953
• - 

  voorzitter vaste commissie voor Justitie (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 17 September 1953 until 5 June 1963
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor de ontwerp-Wet Beroep Administratieve Beschikkingen (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 9 December 1958 until 13 March 1963
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor de ontwerp-Provinciewet (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 28 May 1959 until October 1961
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor het wetsontwerp wijziging art. 1638w BW (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 30 September 1959 until April 1960
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor het wetsvoorstel wijziging van de Politiewet (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 24 May 1960 until May 1961
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor de ontwerp-Rijkswet Cassatieregeling Nederlandse Antillen (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from July 1960 until June 1961
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor het wetsontwerp Goedkeuring Verdrag inzake Staten- en Staatslozen (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 25 October 1960 until July 1962
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor de ontwerp-Archiefwet (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 21 March 1961 until May 1962
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor de ontwerp-Wet aansprakelijkheidsverzekering motorrijtuigen (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 8 June 1961 until January 1963
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor het wetsontwerp Wijziging van de Octrooiwet (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 4 October 1961 until March 1963
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor het wetsontwerp tot wijziging van som voor kosten van het regentschap (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 20 March 1962 until September 1962
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor het wetsontwerp regeling toelage Eerste Kamerleden (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from September 1962 until November 1962
• - 

  voorzitter Commissie van Voorbereiding wetsvoorstellen grondwetsherziening (troonopvolging, leeftijd actief kiesrecht) (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 6 November 1962
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor het wetsontwerp toelage Voorzitter en onkostenvergoeding leden Eerste Kamer (Tweede Kamer der Staten-Generaal), 6 November 1962
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor het wetsontwerp wijziging grondwettelijke bepaling inzake kiesrechtleeftijd (Tweede Kamer der Staten-Generaal), January 1963
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor het wetsontwerp Goedkeuring Benelux-Warenmerkenwet (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from January 1963 until March 1963
• - 

  voorzitter bijzondere commissie voor het wetsontwerp Goedkeuring Verdrag inzake wettelijke aansprakelijkheid schade door n.s. Savannah (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 27 February 1963 until April 1963

• - 

  erevoorzitter VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten), from 1952
• - 

  preses magnificus Bataafsch Genootschap der proefondervindelijke wijsbegeerte te Rotterdam

• - 

  h.b.s., "Eerste Vijfjarige Hogere Burgerschool", Keizersgracht te Amsterdam, until 1904
• - 

  staatsexamen, 1912

• - 

  rechtswetenschap (gepromoveerd op stellingen), Gemeentelijke Universiteit te Amsterdam, from 1912 until 10 July 1917

• - 

  notariaat te Purmerend, from 1904 until 1907
• - 

  studie registratie te Gorinchem, from 1907 until 1909 (bij particulier)

• - 

  Interpelleerde in 1920 minister De Vries over de onzekerheid op belastinggebied, ontstaan door de verklaringen van de Minister van Financiën
• - 

  Interpelleerde in 1925 minister Van Swaaij over de reorganisatie van het Staatsbedrijf der P.T.T.
• - 

  Interpelleerde in 1926 minister Van der Vegte over de ramp met de loodsschoener "Terschelling II" op 25 november 1925
• - 

  Interpelleerde in 1931 minister Ruijs de Beerenbrouck over de uitvoering van de Tarwewet
• - 

  Interpelleerde in 1932 minister Terpstra over de voornemens van de regering met betrekking tot het stichten van scholen in de Wieringermeer
• - 

  Bracht in 1932 samen met F.E.H. Ebels via een initiatiefwetsvoorstel de Crisis-Pachtwet tot stand. Deze wet opende voor pachters de mogelijkheid om bij het vervallen van een pachttermijn om pachtverlaging te vragen via bemiddeling van de kantonrechter. Was een minnelijke schikking tussen pachter en verpachter niet mogelijk, dan besliste een crisis-pachtcommissie, waarin naast de kantonrechter twee landbouwdeskundigen zaten.
• - 

  Het overnemen door de regering van een door hem ingediend amendement op het wetsvoorstel inzake de Soevereiniteitsoverdacht Indonesië (over het zelfbeschikkingsrecht van minderheden) zorgde ervoor dat de VVD vóór stemde en dat het voorstel een tweederde meerderheid kreeg
• - 

  Hield zich als VVD-Kamerlid behalve met algemene politieke vraagstukken vanaf 1952 bezig met justitiële en staats- en bestuursrechtelijke onderwerpen. Voerde onder meer ook het woord bij de behandeling van het wetsvoorstel inzake de AOW.
• - 

  Diende in 1956 een initiatiefwetsvoorstel in over het voorkomen van een parlementair vacuum (eerste lezing grondwetsherziening). In buitengewone omstandigheden moest het mogelijk zijn de zittingsduur van beide Kamers te verlengen, zodat er geen parlementair vacuüm zou ontstaan. Het, na aanvaarding in eerste lezing, ingediende tweedelezingvoorstel verkreeg in de Eerste Kamer geen tweederde meerderheid, onder andere vanwege door prof. G. van den Bergh geuite bezwaren.
• - 

  Als oudste in jaren verschillende malen fungerend voorzitter van de Tweede Kamer

• - 

  Behoorde in 1960 tot de zes leden van zijn fractie die tegen een (verworpen) amendement-Blaisse/Berkhouwer stemden om in de Loterijwet voor de voetbaltoto geen maximumprijs vast te stellen
• - 

  Behoorde in 1962 tot de acht leden van zijn fractie die vóór het wetsontwerp Instelling van een Bijstandskorps van burgerlijke rijksambtenaren, bestemd voor dienst in Nederlands Nieuw-Guinea stemden

In de uitgebreide versie is een overzicht van opvallend stemgedrag opgenomen.

• - 

  Had een groot aandeel in de bezuinigingspolitiek ('aanpassingspolitiek') van de kabinetten-Colijn, nadat zich op de begrotingen voor 1934 en 1935 ernstige tekorten hadden voorgedaan. Was verantwoordelijk voor het besluit om de crisisuitgaven (met uitzondering van de landbouw) ten laste te laten komen van de gewone begroting. Om te trachten het evenwicht op de begroting te herstellen, werden bezuinigingen doorgevoerd bij onder meer onderwijs, de gemeenten, de ambtenarensalarissen en wegenaanleg. Verder werden enkele accijnzen verhoogd en kwam er een crisisinkomstenbelasting.
• - 

  Maakte in 1935 een einde aan de paleis-stadhuiskwestie rond het Paleis op de Dam in Amsterdam. Amsterdam deed afstand van het Paleis als stadhuis en het Rijk gaf de stad een bijdrage van f 10 miljoen voor de bouw van een nieuw stadhuis.
• - 

  Diende in 1935 een wetsvoorstel in tot vermindering van de uitgaven met f 77 miljoen (de 'Bezuinigingswet 1935'). Deze wet werd, na een tussentijdse crisis, aanvaard. De wet leidde onder meer tot verlaging van de salarissen van ambtenaren, invoering van een capitulantenstelsel bij defensie (onderofficieren gaan na enkele jaren over naar de burgerlijke overheid) en invoering van een ander financieringsstelsel van de ouderdomsverzekering.
• - 

  in januari 1936 verwierp de Tweede Kamer met 43 tegen 31 stemmen het door hem verdedigde wetsvoorstel om de uit drie personen bestaande Algemene Rekenkamer om te vormen tot een eenhoofdige Rekenkamer
• - 

  Trok in 1936 twee wetsvoorstellen in om te komen tot verlaging van vaste lasten (pacht en huren en hyptheken). De Tweede Kamer verwierp op 9 juni 1936 met 55 tegen 37 stemmen artikel 1 van beide wetsontwerpen. Vóór stemden SDAP, VDB, CPN, CDU, RSAP, RKVP en 5 ARP.
• - 

  Verdedigde tot 27 september 1936 handhaving van de Gouden Standaard. Nadat op die dag tot devaluatie was overgegaan van de gulden, sloot hij voor twee dagen de beurs (dit werd uiteindelijk anderhalve dag). Er kwam een egalisatiefonds om de koers van de gulden te kunnen beïnvloeden en er kwam een uitvoerverbod op goud. Het parlement nam binnen één dag een wetsvoorstel aan waarbij uitvoer van goud werd verboden.

• - 

  Bracht in 1933 de Omzetbelastingwet 1933 tot stand, waarbij omzetbelasting werd geheven volgens een stelsel van eenmalige heffing bij levering van goederen door fabrikanten en bij invoer.
• - 

  Bracht in 1933 de Wet tot heffing van een couponbelasting tot stand. Hierdoor werd de opbrengst van effecten belast.
• - 

  Bracht in 1934 de Tariefmachtigingswet tot stand. Deze bepaalde dat een tariefsverhoging direct na indiening bij de Staten-Generaal voorlopig in werking kon treden. Daarnaast kon het invoerrecht voor bepaalde goederen worden gewijzigd onder voorwaarde dat direct daarna een wetsvoorstel tot bekrachtiging daarvan werd ingediend.
• - 

  Bracht in 1934 de Wet heffing van een belasting naar het vermogen van instellingen van de doode hand. Stichtingen en andere rechtspersonen, maar ook kerkgenootschappen, worden hierdoor belast over hun vermogen.
• - 

  Bracht in 1936 samen met Colijn een wet tot stand tot instelling van een Defensiefonds van f 53 miljoen om de materiële achterstand bij defensie versneld in te kunnen halen.

• - 

  Hij schreef in 1948 geheel alleen het VVD-beginselprogramma
• - 

  Kwam in 1950/1951 in conflict met zijn partijgenoot Stikker (minister van Buitenlandse Zaken) over het beleid inzake Nieuw-Guinea en de relatie met Indonesië. Hij verweet Stikker en het kabinet woordbreuk over de toezegging de positie van minderheden in Indonesië veilig te stellen.
• - 

  Verklaarde op 16 januari 1959 op een verkiezingsbijeenkomst in Arnhem dat de VVD in geen geval zou toetreden tot een kabinet waaraan de PvdA zou deelnemen
• - 

  Kwam in 1959 en 1962 in conflict met Van Riel (fractieleider in de Eerste Kamer) omdat hij weigerde Van Riel voor te dragen als minister en omdat Van Riel voor het aftreden van VVD-minister Visser was en Oud daar tegen
• - 

  Was in 1966 medeauteur van een "Proeve van een nieuwe Grondwet"

• - 

  Was eind jaren dertig sympatisant van de Oxford-beweging (morele herbewapening)
• - 

  Zijn vader was wethouder van Purmerend
• - 

  Broer van de architect J.J.P. Oud
• - 

  In 1970 werd een borstbeeld van hem in de Tweede Kamer geplaatst. De door Wim Verbon in de jaren vijftig vervaardigde buste stond eerder in Museum Boijmans-Van Beuningen in Rotterdam

• - 

  Beschikte over een formidabel geheugen. Tijdens debatten kon hij dan opmerken: "U zegt dat nu wel, maar acht jaar geleden zei u heel iets anders."
• - 

  Hij was een dominant partijvoorzitter. Toen hij tijdens een partijbijeenkomst zeer snel de agendapunten afhandelde, merkte een afgevaardigde op: voorzitter, we zijn hier toch niet alleen om 'ja en amen' te zeggen. Hij reageerde hierop met: "'ja' is genoeg, 'amen' houdt maar op."
• - 

  De familie Oud wilde zijn overlijden pas na zijn uitvaart bekend maken. Zijn huisarts, die dat niet wist, vertelde 's avonds aan een patiënt dat er zoveel zieken waren en dat 'ook meneer Oud die middag was overleden'. Toen de vader van de patiënte, een Rotterdamse journalist, dat hoorde alarmeerde hij zijn redactie, waardoor de socialistische krant 'Het Vrije Volk' de volgende ochtend als enige de dood van Oud kon melden en een groot In Memoriam kon publiceren.

• - 

  Versloeg in mei 1917 bij tussentijdse verkiezingen in het kiesdistrict Den Helder A.P. Staalman (cdp) en na herstemming C. Thomassen (sdap), de vader van de latere burgemeester van Rotterdam. Kon echter geen zitting nemen in verband met de Kamerontbinding.
• - 

  Versloeg in juni 1917 bij de algemene verkiezingen A.P. Staalman (cdp)
• - 

  Werd in 1918 met voorkeurstemmen gekozen, vooral dankzij een kleine 5000 stemmen in de kieskring Den Helder

• - 

  minister van Financiën, August 1939 (tijdens de formatie-De Geer)
• - 

  burgemeester van Amsterdam, 1945

U ziet een selectie van wetenswaardigheden. In de uitgebreide versie is een overzicht van wetenswaardigheden opgenomen.

• - 

  N. Arkema e.a., "Mr. P.J. Oud gezien door tijdgenoten" (1951)
• - 

  A.W. Abspoel, "Van Binnen- en Buitenhof" (1956), 24
• - 

  H.J.L. Vonhoff, "Bewegend verleden, een biografische visie op prof.mr. P.J. Oud" (1969)
• - 

  J.L. Heldring, "Oud, Pieter Jacobus (1886-1968)", in: Biografisch Woordenboek van Nederland, deel I, 436
• - 

  H.J.L. Vonhoff, "P.J. Oud - De vroege laatbloeier", in: W.J.A. van den Berg e.a. (red.), "Kopstukken van de VVD. 16 Biografische schetsen" (1988), 20
• - 

  G.W.B. Borrie, "Het leven als een te voltooien bouwwerk. Vijf portetten van Vrijmetselaren" (2001)
• - 

  B. van Haastrecht en G. Voerman, "Founding Fathers van de VVD. Dirk Stikker en Piet Oud" (2023)
• - 

  Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld (1938)
• - 

  Wie is dat? 1938, 1956

In de uitgebreide versie zijn, indien bekend, de familierelaties opgenomen.

Speciaal voor de verkiezingen voor de Tweede Kamer zijn de biografieën van alle kansrijke (volgens de peilingen) kandidaten in uitgebreide vorm raadpleegbaar op parlement.com.

Voor de overige ruim 5000 biografieën geldt het volgende:

In het digitale biografisch archief van de Stichting PDC, partner van het Montesquieu Instituut, is een uitgebreide versie aanwezig met bijvoorbeeld partijpolitieke functies, maatschappelijke nevenfuncties, parlementaire activiteiten, opleiding en wetenswaardigheden. Voorlopig is het beschikbaar stellen van uitgebreide biografieën, en/of daarop gebaseerde statistische gegevens, opgeschort. Wilt u een uitgebreide biografie inzien? Laat het ons weten als u daar belangstelling voor heeft.