Mr. P.S. (Pieter) Gerbrandy - Main contents

Fries, jurist, hoogleraar, maar bovenal oorlogspremier. Was gedeputeerde in Friesland en hoogleraar handels- en procesrecht aan de VU en al in 1929 kandidaat-minister. Trad in 1939 tegen de zin van zijn partij toe tot het tweede kabinet-De Geer i en werd in september 1940 door de koningin aangezocht als premier, omdat hij, anders dan De Geer, krachtdadiger streed voor herwinning van de vrijheid. Inspireerde vanuit Londen met zijn kenmerkende stemgeluid in radiopraatjes het verzet. Trad als premier vaak zonder overleg met collega's op, hetgeen tot de nodige conflicten leidde. Na de oorlog fel opposant tegen de Indiëpolitiek van de kabinetten-Drees. Trok zich als Kamerlid vaak weinig aan van de lijn die door de fractie was uitgestippeld. Zette zich in voor een gelijkwaardige positie van de Friese taal. Solist, eigengereid, maar ook standvastig en oprecht.

ARP
functie(s) in de periode 1939-1959: lid Tweede Kamer, minister

• - 

  advocaat (geassociëerd met mr. P.E. Briët) te Leiden, from 1911 until 1914
• - 

  advocaat en procureur te Sneek, from 1914 until September 1930
• - 

  kantonrechter-plaatsvervanger, kanton Sneek, from 1 March 1914 until 1 January 1931
• - 

  lid gemeenteraad te Sneek, from 25 April 1917 until January 1920
• - 

  lid Provinciale Staten van Friesland, from 1 July 1919 until September 1930
• - 

  lid Gedeputeerde Staten (belast met financiën) van Friesland, from 13 January 1920 until 16 September 1930
• - 

  hoogleraar handelsrecht, burgerlijk procesrecht en faillissementsrecht, Vrije Universiteit te Amsterdam, from 26 September 1930 until 10 August 1939
• - 

  minister van Justitie, from 10 August 1939 until 21 February 1942
• - 

  voorzitter van de ministerraad, from 3 September 1940 until 25 June 1945
• - 

  minister van Koloniën ad interim, from 17 November 1941 until 21 February 1942 (na het aftreden van minister Welter)
• - 

  minister van Koloniën, from 21 February 1942 until 21 May 1942
• - 

  minister voor Algemene Oorlogsvoering van het Koninkrijk, from 21 May 1942 until 25 June 1945
• - 

  minister van Justitie ad interim, from 23 February 1945 until 25 June 1945
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, from 27 July 1948 until 3 July 1956
• - 

  lid commissie van onderzoek buitenlandse perspublicaties over het Hof, from 28 June 1956 until 24 August 1956 (samen met Beel en Tjarda van Starkenborgh Stachouwer)
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, from 23 October 1956 until 20 March 1959

• - 

  minister van staat, from 5 April 1955 until 7 September 1961

• - 

  belast met de reconstructie van het kabinet, from 1 July 1941 until 26 July 1941 (in Londen)
• - 

  kabinetsformateur, from 8 February 1945 until 22 February 1945 (in Londen)

• - 

  lid Centraal Comité van ARP-kiesverenigingen, from October 1921 until 1932
• - 

  erelid ARP, from 30 October 1959 until 7 September 1961

• - 

  lid Raad van Commissarissen Veenkoloniale Hypotheekbank, until August 1939
• - 

  lid Raad van Toezicht Nederlandsche Middenstandsbank, until August 1939
• - 

  lid Economische Raad, from 1937 until 1939
• - 

  voorzitter Radioraad, from July 1937 until May 1940 (ook na benoeming tot minister van Justitie)
• - 

  voorzitter Radio-Omroep Controle Commissie (als voorzitter van de Radioraad)
• - 

  voorzitter Algemeen Programma-Commissie (als voorzitter van de Radioraad)
• - 

  voorzitter Commissie voor de Draadomroep (als voorzitter van de Radioraad)
• - 

  voorzitter commissie werelduitzendingen, from September 1937 until 1 January 1938 (als voorzitter van de Radioraad)
• - 

  gedelegeerde bij de UIR (Union Internationale de Radiodiffusion) (namens de Radioraad)
• - 

  voorzitter Raad van Beheer NOZEMA (Nederlandsche Omroep-Zender Maatschappij), from 1937 until May 1940 (medeoprichter)
• - 

  lid Staatscommissie inzake de vaccinatie (Staatscommissie-Romme), from 28 January 1938
• - 

  lid Pacific War Commission te Londen
• - 

  voorzitter Radioraad, from May 1945 until 1 January 1958
• - 

  voorzitter Raad van Beheer NOZEMA (Nederlandsche Omroep-Zender Maatschappij), from 1945 until 1958
• - 

  voorzitter Raad voor Rechtsherstel, from 24 June 1945 until 1 November 1948
• - 

  voorzitter Nationaal Comité "Handhaving Rijkseenheid", from 14 December 1946 until 27 February 1950
• - 

  vicevoorzitter en lid Staatscommissie inzake herziening van de Nederlandse Burgerlijke Wetgeving, from 3 December 1947 until June 1955
• - 

  lid Raad voor Rechtsherstel, from 1 November 1948 until 1 May 1953
• - 

  lid bestuur Stichting Rijksbehoud, from 8 June 1950
• - 

  voorzitter Televisieraad, from 16 December 1951 until 1 April 1953
• - 

  voorzitter Raad voor Rechtsherstel, from 1 May 1953 until 7 September 1961
• - 

  voorzitter Jungschlägerfonds, 1953
• - 

  lid Nederlandse delegatie naar de Tweede Conferentie van parlementsleden uit de NAVO-landen, from 19 November 1956 until 23 November 1956
• - 

  lid Raad van Beheer N.V. dok- en scheepsbouw-maatschappij "Verolme", from January 1955 until 7 September 1961

• - 

  voorzitter begrotingscommissie voor Justitie (Tweede Kamer der Staten-Generaal), from 29 September 1949 until 15 September 1950
• - 

  tweede ondervoorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal, from 3 February 1953 until 3 July 1956 (gekozen als opvolger van Mr. Terpstra)

• - 

  erevoorzitter Vereniging voor Christelijke Schoolonderwijs te Sneek, from 1930
• - 

  lid erecomité tot huldiging van Pieter Jelles Troelstra

U ziet een selectie van de nevenfuncties. In de uitgebreide versie is een overzicht van nevenfuncties in te zien.

• - 

  Christelijk-Nationale School te Gauw

• - 

  gymnasium-a en b, "Christelijk Gymnasium" te Zetten (Gld.), from July 1900 until July 1904 (internaat)

• - 

  rechtsgeleerdheid (doctoraal), Vrije Universiteit te Amsterdam, from 21 September 1904 until July 1910 (onderbreking in verband met militaire dienst)
• - 

  rechtsgeleerdheid (gepromoveerd op dissertatie), Vrije Universiteit te Amsterdam, 28 January 1911

• - 

  onderwijzersopleiding, Christelijke Normaalschool te Sneek, until July 1900

• - 

  bijlessen Frans en Latijn
• - 

  taallessen Engels, "Regent Institute" te Londen (tijdens de Tweede Wereldoorlog)

• - 

  rechtsgeleerdheid, Universiteit van Edinburgh, 6 July 1951

• - 

  Hield zich als Tweede Kamerlid onder meer bezig met justitie. Sprak ook regelmatig over buitenlandse politiek en Overzeese Rijksdelen.
• - 

  Interpelleerde op 21 december 1950 de ministers s'Jacob en Van Maarseveen over de repatriëring van ex-KNIL-militairen (met name Ambonezen)
• - 

  Interpelleerde op 16 maart 1955 minister-president Drees over het vervoer van troepen door de Koninklijke Parketvaart Maatschappij

• - 

  Stemde in 1957 als enige van zijn fractie tegen de ontwerp-Politiewet
• - 

  Stemde in 1957 als enige van zijn fractie tegen het wetsvoorstel tot Goedkeuring van het Verdrag inzake de oprichting van de Europese Economische Gemeenschap. Hij keerde zich tegen, wat hij noemde, de 'inlijving van Nederland bij Frankrijk-Duitsland'.

In de uitgebreide versie is een overzicht van opvallend stemgedrag opgenomen.

• - 

  Behoorde in 1952 in de ARP-fractie met fractievoorzitter Schouten en Van den Heuvel tot de minderheid die tegen deelname van de ARP aan een kabinet met de PvdA was
• - 

  Werd op 12 februari 1953, na het overlijden van Mr. J. Terpstra, benoemd tot tweede ondervoorzitter van de Tweede Kamer. Werd in september 1953, 1954 en 1955 als derde op de voordracht voor het Tweede Kamervoorzitterschap geplaatst.
• - 

  Op 30 november 1954 hield hij, naast Kamervoorzitter Kortenhorst en premier Drees, in de Tweede Kamer een toespraak naar aanleiding van de 80e verjaardag van sir Winston Churchill
• - 

  Werd in 1956 opnieuw Tweede Kamerkandidaat na een voorkeursactie voor hem in de ARP. De partijleiding vond hem te solistisch.
• - 

  Liet zich in juni 1956 vanwege zijn lidmaatschap van het driemanschap dat de Greet Hofmansaffaire onderzocht niet beëdigen als Tweede Kamerlid

• - 

  Bij zijn begrafenis lag er op de kist alleen een bloemstuk van koningin Juliana en prins Bernhard. De Koningin was vertegenwoordigd door kamerheer prof. De Gaay Fortman en prinses Wilhelmina door haar secretaris Th. Booy.
• - 

  Van hem werd op 14 oktober 1976 in Sneek een standbeeld onthuld
• - 

  In de hal van het Tweede Kamergebouw staat een borstbeeld van hem
• - 

  Zijn schoonvader, Johannes Cornelis Sikkel, was predikant en voorman van de christelijk-sociale beweging
• - 

  Zijn vader was 14 jaar wethouder van Wymbritseradeel en lid van Provinciale Staten van Friesland (1892-1904)

• - 

  Beëindigde in 1939 de zaak-Oss, waarbij zijn voorganger Goseling in opspraak was gekomen. Hij vond dat, gezien de internationale spanningen, andere zaken prioriteit behoefden. Hij zei bij de begrotingsbehandeling in december 1939 dat een ambtenaar hem op een avond een deel van het dossier had gebracht (er was nog veel meer): "Voordat ik mij dien avond te sluimeren heb gelegd, heb ik tegen mij zelf gezegd: Weg Oss!".
• - 

  Zei op 4 september 1944 in een radiotoespraak: "Nu de geallieerde legers in hun onweerstaanbare opmars de Nederlandse grens overschreden hebben, wil ik u, uit naam van ons allen, hartelijk welkom toeroepen op onze vaderlandse bodem." Hij ontketende daarmee 'Dolle Dinsdag'. Feitelijk stond in de door Radio Oranje-medewerker Van den Broek overhandigde tekst 'de Nederlandse grens genaderd'. Gerbrandy maakte daar zelf - op grond van onbevestigde berichten - van: 'de Nederlandse grens overschreden'.
• - 

  Toen de socialistische minister Albarda zich er bij hem over beklaagde dat Gerbrandy geen overleg had gepleegd over het afkondigen van de spoorwegstaking in bezet Nederland, zei hij: "Maar Albarda, jullie waren in 1903 toch ook al voor staken?".
• - 

  Als functionerend Tweede Kamervoorzitter sprak hij op 14 december 1953 tijdens een Tweede Kamervergadering die na middernacht werd voorgezet de woorden: "Wie flauw wil valt, valle flauw." [de woorden staan overigens niet in de Handelingen]. De communist Gortzak vond dat het te laat werd bij een begrotingsbehandeling, maar Gerbrandy zei als minister eens tot half drie te zijn doorgegaan.

• - 

  Stond in 1918 bij de Tweede Kamerverkiezingen op een onverkiesbare plaats op de ARP-kandidatenlijst in de kieskring XIV t/m XVII (Overijssel, Noord)
• - 

  Was in 1948 en 1952 bij de Tweede Kamerverkiezingen derde op de ARP-kandidatenlijst

• - 

  lid Eerste Kamer, September 1937 (na het niet aannemen van zijn benoeming door T. Nauta, H.W. van Marle en S. Sijtsma; de vacature werd vervuld door R.H. Woltjer)
• - 

  Commissaris van de Koningin in Friesland, 1945

• - 

  "De rode advocaat"
• - 

  "The Walrus"
• - 

  "Sherrybrandy" (bijnaam die Churchill hem gaf)

U ziet een selectie van wetenswaardigheden. In de uitgebreide versie is een overzicht van wetenswaardigheden opgenomen.

• - 

  A.W. Abspoel, "Van Binnen- en Buitenhof" (1956), 51
• - 

  E.A. van Kleffens e.a. "Prof.mr. P.S. Gerbrandy" (1961), overdruk uit Antirevolutionaire Staatkunde 31 (nr. 10)
• - 

  L. de Jong, "Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog", deel I, 627-630
• - 

  Piter Sjoerds Gerbrandy. Tinkboekje under redaksje fan Dr. K. de Vries" (1976)
• - 

  I.A. Diepenhorst, "Pieter Sjoerds Gerbrandy", in: C. Bremmer (red.), "Personen en momenten uit de geschiedenis van de Anti-Revolutionaire Partij" (1980)
• - 

  "Pieter Sjoerd Gerbrandy" (Tentoonstellingscatalogus Algemeen Rijksarchief, 1985)
• - 

  C. Bremmer, D.Th. Kuiper en A. Postma, "Pieter Sjoerds Gerbrandy" (1985)
• - 

  W.F. de Gaay Fortman, "Gerbrandij, Pieter (1885-1961)", in: Biografisch Woordenboek van Nederland, deel I, 195
• - 

  J. de Bruijn, "Factotum en profeet. Mr. Pieter Sjoerds Gerbrandy als Kamerlid (1948-1959)", in: "De sabel van Colijn. Biografische opstellen over religie en politiek in Nederland" (2011)
• - 

  C. Fasseur, "Eigen meester, niemands knecht. Het leven van Pieter Sjoerds Gerbrandy. Minister-president in de Tweede Wereldoorlog" (2014)
• - 

  Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld (1938)

In de uitgebreide versie zijn, indien bekend, de familierelaties opgenomen.

Uitgebreide biografieën van de huidige leden van de Eerste en Tweede Kamer zijn beschikbaar via parlement.com.

Voor de overige ruim 5000 biografieën geldt het volgende:

In het digitale biografisch archief van de Stichting PDC, partner van het Montesquieu Instituut, is een uitgebreide versie aanwezig met bijvoorbeeld partijpolitieke functies, maatschappelijke nevenfuncties, parlementaire activiteiten, opleiding en wetenswaardigheden. Voorlopig is het beschikbaar stellen van uitgebreide biografieën, en/of daarop gebaseerde statistische gegevens, opgeschort. Wilt u een uitgebreide biografie inzien? Laat het ons weten als u daar belangstelling voor heeft.