Mr. W.F. de Gaay Fortman - Main contents

Gezaghebbende progressieve ARP- en CDA-politicus. Was ambtenaar, secretaris van de rijksbemiddelaars en docent aan de CNV-kaderschool en werd later hoogleraar aan de VU. In 1956 zonder succes formateur tijdens de lange kabinetsformatie van dat jaar. Wist in 1960, het jaar waarin hij ook senator was geworden, echter snel een kabinetscrisis op te lossen. Liet zich in 1973 samen met Boersma i overhalen minister te worden in het kabinet-Den Uyl i. Had een goede band met de ex-gereformeerde Den Uyl i. Als minister een relativerende, vaderlijke figuur. Speelde een belangrijke rol bij de onafhankelijkheid van Suriname en kwam met een plan om Nederland op te delen in 24 provincies. Was in 1981 nog eens als informateur betrokken bij een formatie en wist de weg te openen voor een kabinet van CDA, PvdA en D66. Tot op hoge leeftijd kritisch volger van de koers van het CDA.

ARP, CDA
functie(s) in de periode 1960-1981: lid Eerste Kamer, fractievoorzitter EK, minister, viceminister-president, lid Europees Parlement (vóór 1979)

• - 

  ARP (Anti-Revolutionaire Partij), from 1934 until 11 October 1980
• - 

  CDA (Christen-Democratisch Appèl), from 11 October 1980

• - 

  hoogleraar privaatrecht en arbeidsrecht, Vrije Universiteit te Amsterdam, from 30 May 1947 until 11 May 1973 (benoemd in januari 1947, afscheidscollege in 1977)
• - 

  lid Eerste Kamer der Staten-Generaal, from 20 September 1960 until 11 May 1973
• - 

  rector magnificus Vrije Universiteit te Amsterdam, from 22 September 1965 until 4 September 1972
• - 

  fractievoorzitter ARP Eerste Kamer der Staten-Generaal, from 11 May 1971 until 11 May 1973
• - 

  minister van Binnenlandse Zaken, from 11 May 1973 until 19 December 1977
• - 

  minister belast met coördinatie van aangelegenheden Suriname en de Nederlandse Antillen betreffend en met de zorg voor aan Suriname en de Nederlandse Antillen te verlenen hulp en bijstand, from 11 May 1973 until 25 November 1975
• - 

  minister belast met coördinatie van aangelegenheden de Nederlandse Antillen betreffend en met de zorg voor aan de Nederlandse Antillen te verlenen hulp en bijstand, from 25 November 1975 until 19 December 1977
• - 

  minister van Justitie en viceminister-president, from 8 September 1977 until 19 December 1977 (na het aftreden van vicepremier Van Agt)
• - 

  lid Eerste Kamer der Staten-Generaal, from 20 September 1977 until 10 June 1981
• - 

  hoogleraar privaatrecht en arbeidsrecht, Vrije Universiteit te Amsterdam, from 20 December 1977 until 10 February 1979
• - 

  lid Europees Parlement, from 13 March 1978 until 15 July 1979 (aangewezen door de Staten-Generaal)

• - 

  kabinetsformateur, from 22 August 1956 until 14 September 1956
• - 

  informateur, from 27 December 1960 until 2 January 1961
• - 

  informateur, from 20 August 1981 until 2 September 1981

U ziet een selectie van de loopbaan. In de uitgebreide versie is de gehele loopbaan in te zien.

In de uitgebreide versie is een overzicht van partijpolitieke functies opgenomen.

• - 

  lid (en lid dagelijkse raad) Academische Raad, around 1970
• - 

  lid (dagelijks) bestuur STICUSA (Nederlandse Stichting voor Culturele Samenwerking met Suriname en de Nederlandse Antillen), around 1967 until May 1973
• - 

  voorzitter Koninkrijkscommissie inzake de staatkundige verhoudingen tussen Nederland, Suriname en de Nederlandse Antillen, from 12 January 1972 until May 1973 (voorzitter Nederlandse sectie)
• - 

  voorzitter Raad voor het ZWO (Nederlandse Organisatie voor Zuiver-Wetenschappelijk Onderzoek), from July 1978 until 1 December 1984

• - 

  lid ministeriële commissie Lockheed-affaire (kabinet-Den Uyl), from February 1976 until September 1976
• - 

  voorzitter vaste commissie voor Justitie (Eerste Kamer der Staten-Generaal), from 5 October 1977 until 10 June 1981
• - 

  voorzitter vaste commissie voor Algemene Zaken en het Huis der Koningin (Eerste Kamer der Staten-Generaal), from 23 September 1980 until 10 June 1981
• - 

  voorzitter gemeenschappelijke commissie voor het voorbereidend onderzoek van de wetsvoorstellen inzake het regentschap en de voogdij (Verenigde Vergadering), from 6 May 1981 until 10 June 1981

U ziet een selectie van de nevenfuncties. In de uitgebreide versie is een overzicht van nevenfuncties in te zien.

In de uitgebreide versie is een overzicht van de opleiding(en) opgenomen.

• - 

  Was woordvoerder binnenlandse zaken, Koninkrijksaangelegenheden en sociale zaken van de ARP-Eerste Kamerfractie. Hield zich ook bezig met (hoger) onderwijs.
• - 

  Was woordvoerder justitie en binnenlandse zaken van de CDA-Eerste Kamerfractie

• - 

  Behoorde in 1980 tot de tien leden van zijn fractie die vóór de ontwerp-Sanctiewet stemden
• - 

  Stemde in 1981 als enige van zijn fractie bij de eerste lezing vóór het (verworpen) voorstel tot wijziging van de bepalingen over de verdediging in de Grondwet

In de uitgebreide versie is een overzicht van opvallend stemgedrag opgenomen.

• - 

  In 1976 verwierp de Tweede Kamer met 75 tegen 66 stemmen het door hem en minister Van Kemenade verdedigde voorstel in eerste lezing tot wijziging van de grondwettelijke onderwijsbepalingen (13.874)
• - 

  Diende in 1976 samen met minister Van Agt het wetsvoorstel Wet commissaris van onderzoek in. Dit voorstel werd in 1980 door de ministers Wiegel en De Ruiter als Wet Nationale Ombudsman in het Staatsblad gebracht. (14.178)
• - 

  Diende in 1976 wetsvoorstellen in over de verdeling van Nederland in 24 provincies en over verschuiving van rijkstaken naar provincies (Wet Reorganisatie Binnenlands Bestuur). Deze voorstellen werden in 1983 door minister Rietkerk ingetrokken (14.322 & 14.323)
• - 

  Diende in 1977 een wijziging van de Algemene pensioenwet politieke ambtsdragers met betrekking tot onder meer de pensioenopbouw en de invaliditeitsvoorziening in. De wetswijziging werd in 1979 door minister Wiegel in het Staatsblad gebracht. (14.333)
• - 

  Belangrijke benoemingen tijdens zijn ministerschap: Geertsema (VVD, Commissaris van de Koningin in Gelderland), Van der Harten (KVP, Commissaris van de Koningin in Noord-Brabant), Schilthuis (PvdA, Commissaris van de Koningin in Drenthe), Boertien (ARP, Commissaris van de Koningin in Zeeland), Kremers (KVP, Commissaris van de Koningin in Limburg), De Wit (PvdA, Commissaris van de Koningin in Noord-Holland); Van der Lee (PvdA, burgemeester van Eindhoven), Vonhoff (VVD, burgemeester van Utrecht), Van der Louw (PvdA, burgemeester van Rotterdam), Schols (CDA, burgemeester van 's-Gravenhage), Polak (PvdA, burgemeester van Amsterdam), Wierenga (PvdA, burgemeester van Enschede), Reehorst (PvdA, burgemeester van Haarlem); Ruppert (ARP, vicepresident van de Raad van State)

• - 

  Bracht in 1976 samen met staatssecretaris Polak de Wet agglomeratieraad Eindhoven (Stb. 344) tot stand. Hierdoor kwam er voor Eindhoven en tien omliggende gemeenten een aparte rechtstreeks (uit de gemeenteraadsleden) gekozen volksvertegenwoordiging met een eigen bestuur. Tot de taken van de agglomeratieraad behoorden volkshuisvesting, bedrijfsvestiging en werkgelegenheid, verkeer en vervoer, recreatie, volksgezondheid en milieuhygiëne. (13.245)
• - 

  Bracht in 1976 een wijziging (Stb. 573) van de Kieswet tot stand. Hierdoor wordt het aanvragen van een kiezerslegitimatiepas vereenvoudigd. Ook stemmen bij volmacht wordt gemakkelijker gemaakt doordat bij de oproepingskaart een machtigingsformulier wordt meegezonden. Het verlenen van een volmacht is niet langer beperkt tot bloed- en aanverwanten. (13.218)
• - 

  Bracht in 1977 een wijziging (Stb. 113) van de Kieswet tot stand, waardoor aan Nederlanders in het buitenland het actief kiesrecht wordt verleend. (13.885)
• - 

  Bracht in 1977 een wijziging (Stb. 131) van de wet tot nadere regeling van de wettelijke tijd tot stand, waarbij de zomertijd weer wordt ingevoerd. (13.148)
• - 

  Bracht in 1977 een gemeentelijke herindeling tot stand in het westelijk deel van de Betuwe. Hierdoor werd onder meer het grondgebied van de gemeenten Buren, Culemborg en Tiel uitgebreid en werd Neerijnen als nieuwe gemeente gevormd. (13.275)

• - 

  Kreeg op 22 augustus 1956 de opdracht de mogelijkheid tot samenstelling van een kabinet te onderzoeken. Onderzocht aanvankelijk de mogelijkheden voor vorming van een extraparlementair kabinet op brede basis onder leiding van de PvdA'er Van Tilburg (Gouverneur van Suriname). Bezwaren van met name tegen de PvdA tegen de personele samenstelling (waaronder de vervanging van Drees), maar ook programmatische bezwaren deden hem op 7 september besluiten zijn poging te staken.
• - 

  Vanaf 7 september 1956 onderzocht hij de mogelijkheid van vorming van een extraparlementair kabinet op smalle basis (KVP, ARP, CHU, VVD en partijlozen), waarvan hijzelf premier zou worden. Bezwaren van de CHU en de wens van de ARP om een parlementair kabinet te vormen, alsmede weigering van aangezochte kandidaten waren voor hem redenen om op 14 september ontheffing van zijn opdracht te vragen.
• - 

  Kreeg op 27 december 1960 de opdracht de mogelijkheden te onderzoeken om tot een spoedige oplossing van de kabinetscrisis te geraken, met handhaving van de zelfde politieke samenstelling als die van het zittende kabinet. Wist spoedig een compromis te bereiken over de bouw van extra woningwetwoningen (mede doordat de ARP-leiding de houding van de fractie afkeurde) en kon op 2 januari 1961 melden dat de crisis was opgelost.
• - 

  Kreeg op 20 augustus 1981 de opdracht te onderzoeken op welke wijze op zo kort mogelijke termijn een kabinet kon worden gevormd, dat zich verzekerd wist van een vruchtbare samenwerking met de Staten-Generaal, dan wel mocht vertrouwen een ruime steun in de volksvertegenwoordiging te zullen ondervinden. Op basis van de resultaten van de onderhandelingen van de formateurs Kremers en Van Thijn wist hij op 1 september de laatste obstakels weg te ruimen. Nadere afspraken over het financieringstekort en het werkgelegenheidsbeleid waren voor Van Agt voldoende basis om tot kabinetsformatie over te gaan. Op 1 september bracht hij verslag uit.

U ziet een selectie van activiteiten. In de uitgebreide versie is het gehele overzicht van activiteiten in te zien.

• - 

  In februari 1970 medeondertekenaar (met onder anderen Van Agt, Albeda, Mommersteeg en Steenkamp) van een open brief aan de partijbesturen van KVP, ARP en CHU om te komen tot een vooruitstrevende christendemocratische partij
• - 

  Was tijdens de informatie-Burger op 28 februari 1973, een dag na Boersma, de tweede christendemocraat die zich bereid verklaarde toe te treden tot het kabinet-Den Uyl
• - 

  Verving met zekere regelmatig Van Agt als minister van Justitie, als deze wegens ziekte of andere bezigheden afwezig was
• - 

  Werd in september 1977 minister van Justitie, nadat minister Van Agt op grond van de Grondwettelijke bepalingen over de onverenigbaarheid van ambten voor het Kamerlidmaatschap had gekozen.
• - 

  Was in 1977 tijdens de formatie-Den Uyl de beoogde minister van Justitie

• - 

  Promoveerde bij prof. P.S. Gerbrandy
• - 

  Een oom van hem, Mr. P.L. de Gaay Fortman, was burgemeester van Dordrecht (1923-1937)
• - 

  Was van 1943 actief in de redactie van het (illegale) blad "Vrij Nederland". Bij "Vrij Nederland" was Joop den Uyl mederedacteur.
• - 

  Via zijn werkzaamheden voor het CNV bevriend met Ruppert
• - 

  Gaf op de kaderschool van het CNV onder andere les aan Van Eibergen en Roolvink

• - 

  Werd in 1960, 1963, 1966 en 1971, en in 1977 en 1981 gekozen door Groep IV: Zuid-Holland

• - 

  Commissaris van de Koningin in Utrecht, December 1969
• - 

  minister van Binnenlandse Zaken, March 1967 (tijdens formatie-Biesheuvel)
• - 

  minister van Justitie, July 1971
• - 

  informateur, 4 December 1972 (opdracht geweigerd)
• - 

  minister van Justitie, December 1977 (tijdens formatie kabinet-Van Agt)

U ziet een selectie van wetenswaardigheden. In de uitgebreide versie is een overzicht van wetenswaardigheden opgenomen.

• - 

  J.J. Lindner, "De Gaay Fortman bleef buitenbeentje in CDA", De Volkskrant, 1 april 1997
• - 

  J. Bosmans, "Gaay Fortman, Wilhelm Friedrich de (1911-1997)", in: Biografisch Woordenboek van Nederland, deel VI (digitale versie)
• - 

  P. Bak, "W.F. de Gaay Fortman, christelijk-sociaal denker op het snijvlak van politieke partij en vakbond", in: "Cahier over de geschiedenis van de christelijk-sociale beweging", 4 (http://www.bakschrijft.nl/cahier.html)
• - 

  P. Bak, "'Pientere knaap'. Jeugdjaren van W.F. de Gaay Fortman" (2003)
• - 

  P. Bak, "Soeverein leven. Biografie van W.F. de Gaay Fortman" (2004)
• - 

  P. Bak, "Gaay Fortman, Wilhelm Friedrich de", in: Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland (digitale versie, 2015)

• - 

  biografie opgenomen in het Biografisch Woordenboek van Nederland
• - 

  biografie opgenomen in het Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland

In de uitgebreide versie is een overzicht van publicaties opgenomen.

In de uitgebreide versie zijn, indien bekend, de familierelaties opgenomen.

Speciaal voor de verkiezingen voor de Tweede Kamer zijn de biografieën van alle kansrijke (volgens de peilingen) kandidaten in uitgebreide vorm raadpleegbaar op parlement.com.

Voor de overige ruim 5000 biografieën geldt het volgende:

In het digitale biografisch archief van de Stichting PDC, partner van het Montesquieu Instituut, is een uitgebreide versie aanwezig met bijvoorbeeld partijpolitieke functies, maatschappelijke nevenfuncties, parlementaire activiteiten, opleiding en wetenswaardigheden. Voorlopig is het beschikbaar stellen van uitgebreide biografieën, en/of daarop gebaseerde statistische gegevens, opgeschort. Wilt u een uitgebreide biografie inzien? Laat het ons weten als u daar belangstelling voor heeft.